دليل گرايش ايرانيان به تشيع
علل نفوذ تشيع در ايران عبارت است از:
1. جاذبيت اسلام و وجود مبارك پيامبر اكرم(ص)؛
2. محبوبيت علويان؛ بويژه ائمه اطهار(عليهم السلام)؛
3. روحيه ظلم ستيزيِ ائمه(عليهم السلام) و علويان؛
4. زهد، تقواى عدالت امامان معصوم(عليهم السلام) و علويان؛
بيگمان، رهبران شيعى و پيروانشان در انجام فرايض دينى بسيار مقيد بودند و اسلام را با عمل خود به مردم معرفى ميكردند. مردم تفاوت بين اسلام ائمه و علويان را با اسلام امويان و عباسيان به خوبى درك ميكردند. سفيان ثورى ميگويد: «هل ادركت خير الناس الا الشيعه»، آيا بهترين مردم را جز شيعه ديدهاى؟
5. مظلوميت ائمه و علويان؛
ستم امويان و عباسيان به ائمه و علويان سبب گرايش مردم به تشيع شد،
يعقوبى، با اشاره به قيام زيد بن على بن الحسين(ع) كه باعث شد علويان مظلوميت ديگرى بعد از حادثه كربلا به دست آورند، ميگويد: از آن پس در خراسان، تشيع شايع شد و تبليغات عليه بنياميه رواج يافت.(1) عزاداريهاى فراوان ائمه، بويژه امام سجاد(ع)، در شهادت امام حسين(ع) نشانگر آن است كه ائمه(عليهم السلام) از اين عامل بهرهبردارى كافى را در جهت اظهار مظلوميت خويش مينمودند و به طبع آن، براى جهت گيريهاى سياسى لازم در ضديت مردم با دشمنانشان، استفاده ميكردند.(2)
تأثير اين مظلوميتها براى انسانهاى مؤمن و با انصاف زياد بود؛ به طورى كه سفيان ثورى به عيسى بن زيد بن على گفت: هر كس كمترين ايمانى داشته باشد، براى فشارها و كشتارها و تهديدهايى كه در مورد فرزندان فاطمه(س) ميشود، گريه خواهد كرد،
6. مواليان ايراني. شمارى از ايرانيان كه در اواخر قرن اول هجرى، و بيشتر در قرن دوم هجرى، به كوفه آمدند و به فراگيرى حديث پرداختند. كوفه، مركز تشيع، توانست عقايد شيعى را ميان ايرانيان مهاجر منتشر سازد. ايرانيان پس از بازگشت به وطن، عقايد شيعى را ميان مردم پراكنده كردند.
7. مهاجرت عربها و اشعريان به قم
طبق پارهاى از گزارشها، اهالى قم از ربع آخر قرن نخست هجرى، شيعه شدهبودند و اين به سبب مهاجرت تعدادى از اعراب و اشعريان به آن منطقه بوده است. در روايتى آمده است: جمعى از مواليان ابن عباس در نيمه قرن اول به قم آمدند و آن جا ساكن شدند. نيز گفته شده كه بعد از قيام مختار در سال 67 ه’ ق، گروهى از بنى اسد به قم هجرت كردند. بنابر نظر يعقوبى، بيشتر عربهايى كه ساكن قم شدند، از قبيله مذحج و پس از آن، اشعريان بودند.(3)
موسى بن عبداله سعد اشعرى كه تربيت شده كوفه است، نخستين كسى بود كه به قم مهاجرت كرد و مذهب شيعه را در آن جا گسترش داد.(4)
مهاجرت ساير عربها به نقاط ديگر ايران همچون خراسان، نهاوند و قزوين، سبب نشر شيعه در ايران شد.
8. هجرت ناخواسته امام رضا(ع) به خراسان
وجود امام رضا(ع) در خراسان باعث شد تا شخصيت آن بزرگوار به عنوان امامِ شيعه، براى مردم بيشتر شناخته شود و بر همين اساس طرفداران تشيع هر روز، بيشتر و بيشتر شدند،
9. مهاجرت سادات علوي
از دلايل مهم نفوذ تشيع در ايران، ورود سادات علوى به ايران بود. بيشتر اين افراد، شيعه بودند. البته بسيارى از آنان شيعه زيدى و برخى ناصبى بودند.(5) شواهد بسيارى براى اين مدعا وجود دارد. در يكى از مآخذ در اين باره ميخوانيم،
در مأخذ ديگرى، وجود قبر امامزاده حمزه در شهر رى به عنوان نشانه وجود تشيع در اين شهر گزارش شده است.(6) از مقبرههاى سادات و امامزادهها، ميتوان تا حدودى – گر چه در حد احتمال – خطوط گسترش شيعه را در ايران ترسيم كرد. توضيح اين نكته لازم است كه اين بزرگان، كه براى آنها مقبره ساختهاند، جزو شخصيتهاى مهم علوى بودهاند و محبوبيت آنان به حدى بوده كه از زمان مرگ يا شهادتشان، قبرهايشان را به گونهاى محترمانه مشخص ميكردند تا از ديد ديگران مخفى نماند و هم مكانى براى اداى احترام به آنان و راز و نياز باشد. چنين شخصيتهايى در زمان حياتشان تأثيرات سياسى – مذهبى زيادى بر مردم داشتهاند و باعث نفوذ مكتب علوى در حوزه خويش شدهاند،
عوامل ياد شده و نظاير آنها، از اسباب رويكرد ايرانيان به تشيع بوده است. نفوذ تشيع در ايران به صورت دفعى نبوده؛ بلكه به طور تدريجى و تا قرنها به كندى صورت ميگرفته است.
از يك نگاه تشيع در ايران در 7 مرحله گسترش يافت:
1. گرويدن ايرانيان مقيم عراق به تشيع؛
2. نفوذ تشيع در بعضى از مناطق مركزى ايران، مانند قم؛
3. توسعه گرايشهاى شيعى باروى كار آمدن بنى عباس؛
4. فتح طبرستان به دست علويان؛
5. بر پايى حكومت آل بويه؛
6. پس از حملات مغولها؛
7. روى كار آمدن دولت صفويه.(7)
از آنچه يادآورى شد روشن ميشود كه شبهه پيدايى تشيع به وسيله ايرانيها، بى اساس است چرا كه تشيع پيش از گرايش ايرانيها در جهان اسلام نفوذ داشته است،
بدون دیدگاه