ابن عربی و نسبت دادن عدم آگاهی به حضرت ابراهیم (علیه السلام) و هم صدایی با یهود

ابن عربی رؤیای ابراهیم (علیه السلام) را – که در خواب دید فرزندش را ذبح می کند – خطا می داند و همچنین بر خلاف نصوص اسلامی که از اسماعیل علیه السلام به عنوان ذبیح نام برده اند ، اسحاق علیه السلام را (طبق کتاب تورات سفر تکوین، باب۲۲ آیه۲) ذبیح معرفی می نماید.

دکتر محسن جهانگیری در این باره می نویسد:

انتقاد شدید که ابن عربی گفته است: «ابراهیم(علیه السلام) خطا کرد در خواب خود و خواست اسحاق(علیه السلام) را ذبح نماید»

بلی به نظر ابن عربی، بر خلاف مشهور [بلکه اجماع مسلمین] گوسفند در خواب ابراهیم (علیه السلام) به صورت اسحاق ظاهر شده، به این مناسبت که هر دو منقاد او امر الهی هستند. یعنی درست است که ابراهیم(علیه السلام) در خواب دید پسرش اسحاق علیه السلام را ذبح می کند، ولی در واقع مقصود همان گوسفند بود. چون خواب، حضرتِ خیال و مثال مقید است و آنچه در این حضرت مشاهده می شود احتیاج به تعبیر دارد، تا مراد از صورت مرئیه معلوم آید. زیرا آن گاهی مطابق واقع باشد و گاهی نباشد. اما ابراهیم(علیه السلام) عنایت نفرمود و به تعبیر آن نپرداخت. زیرا چنین انگاشت که امر را در عالم مثال مطلق مشاهده کرده است که احتیاج به تعبیر ندارد، چون هر چه در این مشهد مشاهده شود همواره مطابق واقع باشد و نیازمند تعبیر نباشد.

در فصوص الحکم آورده است: « اعلم أیدنا الله و إِیاک أنّ إِبراهیم الخلیل علیه السلام قال لابنه: «إِنِّی أَرى‏ فی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ»[۱] و المنام حضرة الخیال فلم یعبرها. و کان کبش ظهر فی صورة ابن إِبراهیم فی المنام فصدَّق إِبراهیم الرؤیا…[۲] و هو لا یشعر». ملا حظه شد که ابن عربی نوعی عدم عنایت و نا آگاهی به ابراهیم(علیه السلام) نسبت داد». [۳]

مرحوم آشتیانی که از شارحین آثار ابن عربی است می نویسد:

«یک عیب اساسی در کار اتباع ابن عربی آن است که چشم بسته آنچه مرشد آنها نوشته است قبول کرده اند. از جمله آنچه در «فصّ اسحاقی» (از کتاب فصوص الحکم) شیخ بر خلاف ظواهر کتاب و سنت، بلکه نص صریح اسحاق را ذبیح دانسته است. اتباع او عذر آورده اند که: الشیخ معذور فیما ذهب الیه لأنه مأمور. حال آنکه به حکم قواعد شرعی و عقلی باید شیخ را مورد مؤاخذه قرار می دادند. وجه صحیح آن است که هیچ دلیل شرعی و عقلی بر عصمت شیخ از اشتباه وجود ندارد».[۴]

[۱] یعنی ابراهیم علیه السلام آنچه را که در رؤیای خود دید صادق شمرد. ابن عربی می گوید: خدا خطاب به ابراهیم فرمود: «أنّ یا ابراهیم قد صدّقت الرؤیا» و آنچه را که در خواب دیدی صادق شمردی، و نفرمود: صدقت فی الرؤیا أنّه ابنک (صادق بودی در رؤیا و آنچه دیدی ذبح می کردی عین فرزند تو بود) زیرا ابراهیم علیه السلام ظاهر رؤیای خود را گرفت و آن را تعبیر نکرد، در حالی که رؤیا احتیاج به تعبیر دارد. فصوص الحکم فصّ اسحاقی ص۸۵

[۲] شرح فصوص جندی ص۳۶۵، شرح فصوص کاشانی ص۸۴، شرح فصوص قیصری ص۱۹۰، فتوحات مکیه ج۴ ص۲۴۱

[۳] محی الدین ابن عربی، چهره برجسته عرفان اسلامی ص۵۶۹ و۵۷۰

[۴] مقدمه شرح فصوص الحکم، ص۶