امام شناسی: دلایل عصمت امامان

عصمت، سلاح ویژه ی امامان و راهنمایان دین است. سلاحی که با آن از هر گونه پلیدی و نازیبایی مصون می مانند. این سلاح، نه تنها موهبتی برای پیشوایان، بلکه موهبتی برای پیروان آنان است؛ چرا که وقتی راهبر، راه بلد باشد، پیروان با دل سپردن به او هرگز گمراه نمی شوند.
پیش از این گفتیم که عصمت چیست و از چه چیزهایی ناشی می شود. در این مقاله دلایل عقلی و نقلی عصمت را برمی شمریم.
عصمت همراه با اختیار
وقتی می گوییم امامان معصومند، به این معنا نیست که در مسیری که می روند مجبور به انجام همه ی امور هستند. عصمت داشتن، توانایی تفکر و اختیار را از امامان سلب نمی کند. پیش از این گفتیم که یکی از عوامل ایجاد کننده ی عصمت، علم به عواقب گناه است. بنابراین وقتی یک معصوم، پلیدی گناه را می داند و می شناسد، هرگز به سمت ارتکاب آن نمی رود.

مثال معروفی که در این زمینه می زنند، مثال انسان عاقلی است که هرگز حاضر نمی شود به سیم بدون روکش برق دست بزند.

از آیاتی در قرآن کریم می توان دریافت که معصومان (علیهم السلام) دارای اختیار هستند. مثلاً در این آیه:

«یا ایُّها الرسول بلِّغ ما اُنزلَ الیکَ….» (1)

(ای پیامبر! آنچه را از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده است، ابلاغ کن و اگر نکنی پیامش را نرسانده ای.)

دلایل عصمت امامان
برای آنکه اثبات کنیم که امامان عصمت دارند، دلایل زیادی می توان ارائه داد. دو دسته دلیل را در اینجا به اختصار یاد می کنیم:

الف: دلیل عقلی (2)

1. برهان تسلسل
علت نیاز به امام، همان برقراری عدالت و دور کردم مردم از گناه به طور کلی و به خصوص از ستم و تجاوز به حقوق دیگران و ترغیب به کارهای نیک است. تا به حال دیده اید کسی که عادل نیست، بتواند عدالت را برقرار کند؟ یا کسی که آلوده به گناه است کسی را به راه نیک بیاورد؟ یا کسی که دائم به جای راه، به اشتباه به چاه می افتد، می تواند راهنمای کسی باشد؟

فکرش را که می کنیم، برای راهنمایی انسانها، حتماً نیاز به راهنما هست و این راهنما حتماً باید پاک و معصوم باشد والّا هدف امامت محقق نمی شود. بنابراین تا انسانی در زمین هست، نیازمند سلسله ای از راهنمایان پاک هستیم و اگر این زنجیره قطع شود، هدایت نیز قطع خواهد شد. بنابراین نیازمند امامیم و امامان نیازمند عصمت اند.

2. برهان نقض غرض
به نظر شما چرا خداوند امامان را منصوب کرده است؟ غیر از آنکه آنها مسئول هدایت و ارشاد مردم هستند؟ اگر خداوندی که همه مان به حکمت قبولش داریم، امامانی بر سر راه هدایت قرار دهد که خوب و بد را از هم تشخیص ندهند، آیا از خودمان نمی پرسیم که این هدف چه بود و این وسیله چه چیز؟؟

برهان نقض غرض نیز، همین را بیان می کند؛ که: غرض و هدف هدایت انسانها با وجود امامان خطاکار و معصیت کار، نقض می شود.

3. برهان ضرورت بقای دین
به نظر شما، خداوند ادیان را می فرستد که از بین بروند و نابود شوند؟ نخیر! به خداوند حکیم و علیم از این وصله ها نمی چسبد. خداوند که کار بیهوده نمی کند. ادیان نیز قرار است باقی بمانند.

حالا، اگر قرار باشد واسطه های رساندن دین به مردم، فراموشکار، حواس پرت، خطاکار یا دورغگو باشند، آیا دین حقیقی به مردم منتقل می شود؟ به لحاظ عقلی پاسخ این سوال خیر است. برای واسطه گری دین، به کسانی احتیاج داریم که «واو» دین را هم جا نیندازند. از این طریق، هم دین به دست آنها حفظ می شود و هم دیگران نمی توانند در آن کم و زیادی ایجاد کنند.

ب: دلیل نقلی
1. دلایل قرآنی:
– آیه ی تطهیر: «خداوند، فقط می خواهد آلودگی را از شما خاندان پیامبر بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.» (3)

– «ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را اطاعت نمایید. پس هرگاه در امری اختلاف نظر یافتید، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، آن را به کتاب خدا و سنت پیامبر او عرضه بدارید، این بهتر و نیک فرجام تر است.» (4)

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در توضیح این آیه فرمودند: «خداوند فقط به این جهت اطاعت از رسول خدا، امر کرده که او معصوم و مطهر است و به نافرمانی او فرمان نمی دهد و فقط به این جهت به اطاعت از اولوالامر فرمان داد که ایشان معصوم و به نافرمانی خدا فرمان نمی دهند.» (5)

– «و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می کردند و به ایشان انجام دادنهای نیک و برپا داشتن نماز و دادن زکات را وحی کردیم و آنان پرستنده ی ما بودند.» (6)

2. دلایل روایی غیر از حدیث ثقلین (7) و حدیث سفینه (8)
– امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند: «به حقیقت، خداوند متعال ما را طاهر گردانید و عصمت بخشید و ما را گواهان بر آفریدگانش و حجتهای بر بندگانش قرار داد و ما را همراه قرآن و قرآن را همراه ما قرار داد؛ چنان که ما از آن جدا نمی شویم و آن نیز از ما جدا نمی شود.» (9)

– امام حسن مجتبی (ع) فرمودند: «ما اهل بیتی هستیم که خداوند ما را به وسیله ی اسلام گرامی داشت و ما را انتخاب کرد و برای خودش برگزید و ناپاکی را از ما دور کرد؛ پاک کردن ویژه ای! و ناپاکی، همان شک و تردید است. پس ما در حقّانیت و دین او هیچ گاه تردید نمی کنیم و ما را از کم خردی و موارد ناپاک تطهیر نمود.» (10)

– امام علی بن حسین (ع) فرمودند: «امام از ما، حتماً معصوم است و عصمت، از ظاهر خلقتش فهمیده نمی شود، به همین دلیل امام باید منصوب [از جانب خداوند] باشد.» (11)

پی نوشت:
1. مائده، آیه ی 67
2. دلایل عقلی: با استفاده از کتاب کازرونی، محسن، امامت و ولایت، نشر محسن کازرونی، 1374، صص 81-84
3. احزاب، 33
4. نساء، 59
5. بحارالانوار، ج 72، ص 338؛ به نقل از نجیب محمد، سید حسین، سرّ خدا، نشر موعود، 1390، ص 119
6. انبیاء، آیه ی 73
7. حدیث ثقلین، از روایات متواتر و ثابت شده ای است از رسول گرامی اسلام (ص) که می فرمایند: «إنِّي تارِكٌ فِيكُمْ ما إنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدي، أَحَدُهُما أَعْظَمُ مِنَ الآخَرِ: كِتابُ اللهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّماءِ إلَى الأرْضِ، وَعِتْرَتِي أهْلُبَيْتِي، وَلَنْ يَفْتَرِقَا حَتّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ، فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُوني فِيهِما»(5): بدرستى كه من بجا مى گذارم در بين شما چيزى كه اگر بدان چنگ بزنيد بعد از من هرگز گمراه نخواهيد شد، يكى از آن دو از ديگرى باعظمت تر است، كتاب خدا كه ريسمانى متّصل از آسمان به زمين است، و خاندان نبوّت، و اين دو هرگز از يكديگر جدا نمى شوند تا سر حوض كوثر بر من وارد شوند، پس دقّت نمائيد كه بعد از من در حقّ آن دو چگونه رفتار خواهيد داشت. صحيح ترمذى: ج5/663، حديث 3788
8. حدیث سفینه از رسول اکرم (صلوات الله علیه و آله): اهل بیت من در میان شما و براى شما امت مانند كشتى نوح است كه هر كس آن را سوار شد، نجات پیدا كرد و هر كس از آن كناره گرفت هلاك گردید. منهاج السنة النبوية، شيخ الإسلام بن تيمية،ج72
9. الکافی، ج 1، ص 191؛ به نقل از نجیب محمد، همان، ص 114.
10. بحارالانوار، ج 10، ص 139، به نقل از نجیب محمد، همان، ص 117
11. همان، ج 25، ص 194؛ به نقل از نجیب محمد، همان، ص 120

پ.میعاد