پرسش: آيا شيعيان را نمي توان به دليل طعن، سبّ و انتقاد به صحابه کافر دانست؟
پاسخ: انتقاد، سبّ و طعن به مؤمن مي تواند داراي چند حالت باشد:
– چنانچه انتقاد و سبّ صحابه مستند، مستدل و منطقي باشد نه فقط کفرآور نيست بلکه مذمت هم ندارد.
– چنانچه بدون دليل و برهان باشد، اتهام است ولي باز هم موجب کفر نمي گردد.
– اگر کسي بدون جهت، مؤمني ـ هر چند صحابي ـ را طعن، نقد و يا حتي لعن نمايد آن فرد فاسق مي شود، ولي هرگز کافر نخواهد شد.
– فقط وقتي که به دليل صحابه پيامبر خدا بودن به آن ها دشنام داده شود، در اين صورت دشنام دادنش منتهي به عداوت و اهانت به خدا و رسول او مي گردد، و در نتيجه دشنام دهنده کافر مي شود. ابن حزم ظاهري اندلسي در جزء سوم کتاب الفصل في الملل والنحل در اين باره چنين مي گويد: «اگر کسي به اصحاب رسول الله دشنام دهد و اين دشنام از روي جهل و ناداني باشد معذور است، و اگر از روي بصيرت باشد، فاسق خواهد بود.»
– امام محمد غزالي نيز مي گويد: سب و شتم صحابه ابداً موجب کفر نمي شود حتي سب شيخين نيز کفرآور نمي باشد. به همين دليل است که در مواردي ـ که برخي از آن ها در زير مي آيد ـ اين دشنام دادن ها و سب کردن ها بين خود صحابه اتفاق افتاده است، ولي ما آن ها را کافر نمي خوانيم.
1. عمر به پيغمبر(صلي الله عليه وآله) عرض کرد: اجازه بده گردن «حاطب» منافق را بزنم ـ حاطب از اصحاب بدر و از مهاجرين بزرگ بود. با نسبت دادن نفاق به اين صحابي و دشنام دادن به او، هيچ کس عمر را کافر نمي خواند.
2. امام محمد غزالي در جلد دوم احياء العلوم، امام احمد بن حنبل در جز اول مسند و ذهبي در تلخيص مستدرک، نقل مي کنند که: روزي در زمان خلافت ابوبکر

مردي وارد شد و شديداً به او فحش و دشنام داد. حاضرين شديداً متاثر شدند، در اين حال ابوبرزه اسلمي گفت: اي خليفه! اجازه ده تا او را که کافر شده به قتل رسانم. خليفه پاسخ داد: احدي به جز پيغمبر(صلي الله عليه وآله) نمي تواند چنين حکمي صادر کند.
3. معاويه و اتباع او، خليفه چهارم علي(عليه السلام) را که افضل صحابه بود سب و لعن مي کردند. پس چرا او را کافر نمي خوانند؟
4. عايشه همواره عثمان ـ خليفه سوم ـ را سب و لعن مي کرد و علناً مي گفت: «اين پير خرفت که کافر شده است را بکشيد»[1]  پس چرا کسي عايشه را کافر نمي خواند؟! حال اگر اين حرف را يک شيعه بزند آن وقت او را کافر مي خوانند.
5. ابن ابي الحديد در جلد چهارم شرح نهج البلاغه مي گويد: ابوبکر در جريان غصب فدک در مسجد و بالاي منبر در مقام انتقاد از اميرالمؤمنين(عليه السلام) بر آمد و به بهترين صحابه رسول الله(صلي الله عليه وآله) دشنام داد و گفت: «او به سان دم روباهي مي باشد و…»[2]  ولي هيچ کس او را ابداً تقبيح نمي کند.
6. امام احمد بن حنبل در جلد سوم مسند مي نويسد: شخصي به خليفه ثاني نوشت: فردي به شخص شما دشنام مي دهد که شما را سب مي کند، آيا اجازه مي دهيد او را بکشم. عمر در پاسخ نوشت: خون هيچ مسلماني براي سب و شتم نمودن به مسلمان ديگر ـ مگر رسول الله(صلي الله عليه وآله) ـ مباح نمي شود.
7. احمد بن حنبل در جلد دوم مسند و نيز در جلد دوم سيرة الحلبية حلبي و نيز در صحيح مسلم و صحيح بخاري آمده است که: اصحابي مانند ابوبکر و غيره در حضور خود پيغمبر به همديگر دشنام مي دادند و حتي همديگر را مي زدند، و پيامبر خدا آن ها را کافر نمي خواند و آن ها را آشتي مي داد.[3] .

از اين مهمتر بنابر اقوال برخي علماي اهل سنت، نظير: ابوالحسن اشعري اگر کسي قلباً مؤمن ولي به کفر تظاهر نمايد يا خدا و رسول را بدون عذر، شديداً دشنام دهد کافر نمي شود و نمي توان حکم کافر را بر او جاري ساخت. ابن حزم اندلسي در جزء چهارم کتاب الفصل، اين عقايد را به طور مفصل شرح داده است.
بنابراين لعن و دشنام به هيچ يک از صحابه موجب کفر نمي شود و اگر کسي بدون دليل و برهان، مؤمني را سب نمايد فاسق است و هر عمل فسقي قابل عفو و آمرزش مي باشد. به همين دليل اگر عده اي از شيعيان برخي از صحابه را سب نمايند نمي توان آن ها را کافر خواند، هر چند بر اين باوريم که سب آن ها بدون دليل و برهان نمي باشد.
همچنان که ملا سعد تفتازاني در شرح عقايد نسفي گويد: سب صحابي موجب کفر نيست، از آنجا که بعضي به صحابه حسن ظن داشتند و بدي هاي آن ها را ناديده مي گرفتند و رد اين گفتار جنگ هايي است که بين صحابه اتفاق افتاده و حسادت و جاه طلبي آن ها را از راه راست منحرف کرده حتي بزرگان صحابه از کارهاي زشت مصون نبوده اند.

منابع :

كتاب شهابي در شب