فصل پنجم :

فتنه و خيانت

رسول خدا (صلى الله عليه وآله) از فتنه و خيانت حذر مى كرد و مردم را نيز برحذر مى داشت . 

رسول خدا (صلى الله عليه وآله) از ارتداد مسلمانان خبر داده و پيشگويى فرموده بود : شما از سنّتهاى پيشينيان خود تبعيّت خواهيد كرد ; گام به گام و چون دو گوش اسب كه با هم برابر و يكسانند . . بطوريكه اگر يكى از آن گذشتگان به سوراخ سوسمارى داخل شده باشد ، شما هم داخل خواهيد شد ! 

گفتند : اى رسول خدا منظور شما ( از پيشينيان ) يهود و نصارى است ؟ 

فرمود : پس چه كسى ( منظور من است ) ؟⁽⁷⁹⁾ 

و نيز مردم را با اين آيه بر حذر مى داشت : ) وَاتّقوا فتنةً لاتصيبنَّ الّذين ظلموا منكم خاصَّةً ( ـ و از فتنه اى كه چون درگيرد تنها به ستمكاران شما اصابت نمى كند ، پروا كنيد . ـ ⁽⁸⁰⁾ 

فاطمه سلام الله عليها نيز همين آيه كريمه را پس از غصب فدك توسط ابوبكر در برابر مردم يادآور شده و اين آيه را خواند ) وما محمّدٌ الاّ رسولٌ قد خَلَت من قَبلِهِ الرّسل أَفإِن مات أو قتل إنقلبتم على أعقابكم و من ينقلب على عقبيه فلن يضرّ الله شيئاً ( و محمّد جز پيامبرى نيست كه پيش از او هم پيامبرانى بوده اند ، آيا اگر او بميرد يا كشته شود به ( جاهليّت ) باز مى گرديد و هر كس بازگردد هرگز به خداوند زيانى نمى رساند .⁽⁸¹⁾ 

و فرمود : ننگتان باد اى بنى قيله ! آيا ميراث پدرم را بربايند در حاليكه شما ببينيد و بشنويد و جمعيد و جمعيّت داريد ؟ !⁽⁸²⁾ 

امير مؤمنان على (عليه السلام) در زمان حيات رسول خدا (صلى الله عليه وآله) اين آيه را تلاوت فرمود : ) أَفإِنْ ماتَ اَوْ قُتِلَ إِنْقَلَبتُمْ عَلى أَعقابِكم ( ـ آيا اگر ( پيامبر ) بميرد يا كشته شود به ( جاهليّت ) باز مى گرديد . ـ 

سپس از سوى خود و خواصّ مؤمنين و مؤمنات فرمود : ( نه بخدا قسم ، پس از آنكه خداوند ما را هدايت فرموده به عقب باز نخواهيم گشت . بخدا قسم اگر او رحلت كند يا كشته شود آنقدر براى آنچه او جنگيد ، مى جنگم تا درگذرم . بخدا قسم من برادر ، دوست ، پسر عمو و وارث پيامبرم . پس چه كسى از من به او سزاوارتر است ؟ ) .⁽⁸³⁾ 

و حذيفه در گفتگويى كه با عمر داشت به او گفت : من از رسول خدا (صلى الله عليه وآله)شنيدم كه فرمود : 

فتنه اى كه گريبانگير شخص مى گردد در اهل و مال و همسايه اوست و كفّاره و جلوگير آن ، نماز و روزه و صدقه است . 

عمر گفت : سؤال من از اينها نيست بلكه از فتنه اى است كه چون دريا موج مى زند . 

حذيفه گفت : در برابر آن فتنه درى بسته وجود دارد . 

عمر گفت : آيا آن در گشوده يا شكسته مى شود ؟ 

حذيفه گفت : شكسته مى شود . 

عمر گفت : سزاوارتر آن است كه آن در تا قيامت گشوده نشود .⁽⁸⁴⁾ 

عمليات خيانت در طول تاريخ ، فراوان و مهيّج بوده امّا آنچه بشر از خيانت كشف كرده جز اندكى از بسيار نيست . اين به آن جهت است كه تبهكاران كوشيده اند تا بر جنايات خود پرده افكنده و آنها را بپوشانند . 

خداوند متعال عليه خيانت موضعى آشكار و صريح اتّخاذ فرموده و رسول او آنرا براى مردم ذكر كرده است . 

غدر و خيانت ، جزئى از فتنه است و رسول خدا فرموده است : فتنه ها چون پاره هاى شب تاريك روى آورده اند .⁽⁸⁵⁾ 

و فرمود : هر كس فردى را بر جانش امان دهد ، سپس او را به قتل رساند پرچم خيانت در قيامت به دست او دهند . 

و فرمود : هر كه مردى را امان دهد مبنى بر اينكه خون او را نخواهد ريخت سپس او را بكشد ، من از او برى و بيزار خواهم بود ; گرچه آن شخص مقتول ، كافر باشد .⁽⁸⁶⁾ 

همچنين پيامبر (صلى الله عليه وآله) به لشگريانش در جنگها سفارش مى فرمود كه : افراط نكنيد و خيانت نورزيد .⁽⁸⁷⁾ 

على (عليه السلام) مى فرمايد : هر خيانتكارى فاجر است و هر فاجرى كافر .⁽⁸⁸⁾ 

و نيز همان حضرت مى فرمايد : هر خيانتى ، معصيت است و هر فسق و معصيتى ، نوعى كفر است .⁽⁸⁹⁾ 

و باز مى فرمايد : براى هر خيانت پيشه، پرچمى است كه روز قيامت به آن شناخته مى شود .⁽⁹⁰⁾ 

غدر و خيانت ، ارتداد از دين و روى گردانى از حق است . مردى يهودى به على (عليه السلام) گفت : از رحلت پيامبرتان هنوز بيش از بيست و چند سال نگذشته كه شمشير در بين يكديگر گذاشته و همديگر را مى كشيد ( يعنى از روى خيانت و ستم ) . 

امير مؤمنان (عليه السلام) فرمود : امّا شما هنوز قدمهايتان از آب دريا خشك نشده بود كه به موسى گفتيد : ) يا موسى اجعَل لنا اِلهاً كما لَهم الهةٌ ( ـ  اى موسى براى ما خدايى چون خدايان آنها قرار بده ـ .⁽⁹¹⁾ 

آنحضرت به مالك اشتر فرمود : بپرهيز از ريختن خون مردم ( بجز مواردى كه حلال است ) زيرا هيچ چيز موجب نقمت و عذابِ بزرگتر و پيامدهاى سوءِ عظيم تر و زوال نعمتِ سريعتر و كوتاهى و قطع عمر از ريختن خون ناحق نيست ، پس پايه هاى حكومت خود را با ريختن خون حرام محكم نكن زيرا اينكار موجب تضعيف و سستى بلكه بالاتر از آن سبب از بين رفتن و انتقال حكومت تو ، به ديگرى است .⁽⁹²⁾ 

انواع سمّ

سمّ : هر مادّه اى كه اگر به مقدار كم به جسم جاندارى وارد گردد ، نظام آنرا مختل سازد يا آنرا از ادامه فعّاليت هاى حياتى اش باز دارد ، سمّ ناميده مى شود . اين نام دربرگيرنده انواع زيادى از مواد معدنى ، گياهى و حيوانى است كه بعضاً جامد يا مايع يا گازند . 

مثلا سمّ مارها در شبكه عصبى بدن تأثير گذارده و موجب لخته شدن خون مى شود . . البتّه تأثير سمّ ها بر حسب نوع و مقدار و مقاومت بدن جاندار متفاوت است و گاهى موجب بالا رفتن حرارت يا پايين آمدن فشار به مقدار زياد مى گردد . 

بدن آدمى با موادى از قبيل سرب ، جيوه ، آهك ، ترياك⁽⁹³⁾ ، گوگرد ، فسفر ، سولفات مس و اكسيد آهن مسموم مى شود .⁽⁹⁴⁾ 

اينك بعضى از انواع قديمى سمّ كه دانشمندان و متخصّصين آنها را در كتابهايشان آورده اند نام مى بريم : 

سمّ ناقع : يعنى كُشنده ، نقع نام مكانى است نزديك مكّه در اطراف طائف .⁽⁹⁵⁾ 

جاحظ مى گويد : چرا بعضى از سمّ ها در سلسله عصبى اثر مى گذارند و بعضى در خون ؟ و بعضى در هر دو و چرا بعضى سمّ كامل است و بعضى از لوازم سمّ است ؟⁽⁹⁶⁾ 

سلع : گياهى است كه به آن سام هم گفته اند . عجاج مى گويد : 

پيوسته در تمام روز او را زهرهاى اسلع مى خوراند يعنى سمّ شديدتر .⁽⁹⁷⁾ 

عنقز : سمّ ذعاف است كه مهلت نمى دهد و درجا مى كُشد .⁽⁹⁸⁾ 

ضبح و ضباح : گياهى است سمّى كه در فارسى آنرا سعن مى نامند .⁽⁹⁹⁾ 

هلهل يا هلاهل : سمّ كشنده اى است و هل بمعنى مار نر است⁽¹⁰⁰⁾ و گويى اين سمّ از مار نر گرفته شده است . 

ذيفان : سمّى كُشنده است .⁽¹⁰¹⁾ 

ذعاف : نوعى سمّ است و نام طعام مذعوف را از همين كلمه گرفته اند .⁽¹⁰²⁾ 

ضريع : گياهى است تلخ و بدبوى كه آنرا شبرق ( ريز ريز ) هم گفته اند و اهل حجاز آنرا ضريع مى نامند . هنگامى كه خشك شود سمّى مى گردد .⁽¹⁰³⁾ 

ذراريح : نوعى سمّ است و در لسان العرب ذيل فعل ذرح آمده است . ( سمّ مگسهاى هندى ) . 

ذرحه : سم مگس هندى . مفرد ذراريح است . 

به مفرد آن ذريحه هم گفته شده است و از همين كلمه است : طعام مذروح . 

اين حيوان اندكى از مگس بزرگتر و رنگارنگ با رنگهاى سرخ و سياه مى باشد . دو بال دارد و سمّ آن كُشنده است .⁽¹⁰⁴⁾ 

آدمى چه در گذشته و چه در عصر حاضر⁽¹⁰⁵⁾ از مرگ به واسطه سمّ در امان نبوده و نيست و حتّى خود پزشكان و پيشوايان هم از آن در امان نمانده اند . چنانچه جالينوس حكيم هم با سمّ جان خود را از دست داد .⁽¹⁰⁶⁾ 

آغشته و آميختن شمشير به سمّ : آنست كه شمشير را در سمّ مى خوابانند و هنگامى كه خوب آغشته به سمّ گرديد آنرا خارج كرده و تيز مى كنند .⁽¹⁰⁷⁾ 

كتابهائى كه درباره سمّ ها نوشته شده است

درباره سمّ ، كتابهاى زيادى نوشته شده است . از جمله : 

منقذ المسموم اثر جالينوس حكيم كه نسخه اى خطى از آن در كتابخانه آية الله العظمى گلپايگانى در قم وجود دارد . 

كتاب السّموم اثر جابربن حيّان موجود در خزانه تيموريه در قاهره . 

كتاب معرفة السّموم اثر ابوعلى سينا . 

و كتابى از محمّدبن زكرياى رازى درباره سموم . 

و بسيارى ديگر از دانشمندان كه در اين باره قلم زده اند . 

انگيزه آنان در پرداختن به اين موضوع شايد به سبب تأثّرى است كه از مشاهده و برخورد با كشته شدن افراد توسط سمّ به آنها دست داده است . . يعنى از مشاهده روشى كه حكومتهاى گذشته آنرا به كار مى گرفتند تا مخالفين خود را نابود سازند . 

چگونه در اين باره چيزى ننويسند در حاليكه موج آن جوامع مختلف را دوره اى از پس دوره ديگر در نورديده و لرزانده است . پادشاهان نيز دانشمندان را به نگارش در اينباره تشويق و تحريك مى كردند زيرا اى بسا خودشان قربانيان اين روش بوده اند . 

براستى چگونه پادشاهان ، دانشمندان و حكماء به سمّ اهميّت ندهند حال آنكه پيامبر بشريّت حضرت محمّد يكى از قربانيان كشته شدن با سمّ است ؟ ! 

پاره اى از وقايع خيانت

در طول تاريخ ، ستمگران فراوانى دست به خيانت آلوده و حوادث بسيارى پديد آورده اند كه آزار و اذيت زيادى را در شرايط گوناگون واماكن مختلف بر مردم تحميل كرده است . 

بعضى از اين كارهاى خائنانه ظاهراً موجّه و بعضى ديگر بدون توجيه صورت پذيرفته است . 

در زمان داود پيامبر (عليه السلام) مردى بر مردى ديگر ستم كرد . يعنى عليه او ادعا كرد كه اين مرد گاوى را از من گرفته است . مرد ستمديده اين ادعا را رد كرد . داود از مدعى خواست تا دليلى ارائه دهد و او نتوانست دليلى براى ادّعاى خود بياورد . داود (عليه السلام) در خواب ديد كه خداوند عزّ و جل به او دستور داد تا مرد ستمديده را بكشد . داود مردّد شد و با خود گفت : اين خوابى بيش نبوده است . امّا پس از آن خداوند در بيدارى به او وحى فرمود كه مرد ستمديده را بكشد . داود (عليه السلام) او را احضار كرد و فرمود : خداوند امر فرموده تا تو را به قتل رسانم . مرد گفت : خداوند مرا به خاطر اين دعوا مؤاخذه نفرموده بلكه به سبب آنكه من قبلا پدر آن مرد مدّعى را به حيله كشته ام مؤاخذه كرده است . داود وى را كُشت .⁽¹⁰⁸⁾ 

و نيز عمرو بن جفنه پادشاه اعراب ، برادرش عثمان بن جفنه را در سرزمين شام مسموم كرد و كشت . گفته اند كه لباسى آغشته به سمّ به وى پوشاند و او درگذشت .⁽¹⁰⁹⁾ 

در سال 31 هجرى ، يزدگرد پادشاه ايران كه از برابر سپاه اعراب مى گريخت به آسيابانى پناه بُرد . آسيابان در لباسهاى گرانبهاى او طمع كرد و در خواب او را غافلگيرانه كُشت .⁽¹¹⁰⁾ 

خوارج امام على (عليه السلام) را در سال چهلم هجرى ترور كرده و به شهادت رساندند . پيامبر (صلى الله عليه وآله) به وى فرموده بود : اين امّت ، پس از من به تو خيانت خواهد كرد . 

معاويه ، تعداد زيادى از اصحاب امير مؤمنان را با وسايل گوناگون ترور كرد .⁽¹¹¹⁾ 

از نمونه هاى ديگر حوادث ترور و كشتن ناگهانى بايد از ترور سعد بن عباده توسط خالد بن وليد و به دستور غاصبان خلافت نام بُرد و نيز از ترور ابوبكر توسط حزب قريشى و ترور عمر بن خطاب و ترور عبدالرحمن بن عوف و عبدالله بن مسعود و ابوذر و ابى بن كعب و مقداد بن اسود توسط عثمان بن عفان . 

و همچنين از ترور عمير بن قيس كندى توسط ابن زياد و آن هم پس از آنكه به وى امان داده بود .⁽¹¹²⁾ 

و از كشتار يازده هزار نفر از لشگريان سپاه ابن اشعث پس از جنگ دير جماجم توسط حجّاج بن يوسف ثقفى كه او نيز به آنها امان داده بود .⁽¹¹³⁾ 

و حيله و خيانت عبدالملك پادشاه اموى نسبت به عمرو بن سعيد أشدق .⁽¹¹⁴⁾ 

و غدر و حيله عمرو عاص نسبت به محمّد بن حذيفه در سال 36 هجرى . در اين حيله عمرو عاص او را به توهّم انداخت كه قصد بيعت با على (عليه السلام) را دارد و با او وعده جلسه اى در عريش ( واقع در سرزمين مصر ) گذاشت و هنگامى كه محمد بن حذيفه به سوى عمرو آمد ، عمرو عاص با كمين ، او و سى نفر از يارانش را دستگير كرد و كُشت .⁽¹¹⁵⁾ 

هنگامى كه عمرو عاص همراه با معاويه بن حديج ، محمد بن ابى بكر را كُشت و جسدش را آتش زد و سر بريده اش را به خانه عثمان در مدينه فرستاد ،امويان در مدينه اظهار شادى كردند و آن اوّلين سرى بود كه در اسلام حمل شد . همان وقت ام حبيبه دختر ابوسفيان دستور داد تا گوسفندى بريان شده را نزد عايشه ببرند و به او بگويند : اين برادر بريان شده توست . عايشه گفت : خداوند فرزند زن بدكاره را بكُشد⁽¹¹⁶⁾ و وقتى معاوية بن حديج به مدينه آمد ، نائله⁽¹¹⁷⁾ زن عثمان رفت و پاى او را بوسيد و گفت : به واسطه تو به خونخواهى ام از پسر خثعميه ( يعنى محمد بن ابوبكر ) دست يافتم .⁽¹¹⁸⁾ 

موسى بن نصير ( فاتح اسپانيا ) نيز در سال 97 هجرى ترور شد .⁽¹¹⁹⁾ 

البتّه بيشتر كسانى كه تروريست بوده اند خودشان هم عاقبت كشته شده اند . به عنوان مثال افراد خاندان حجّاج بن يوسف ثقفى ( جلاّد خون آشام عرب ) توسط سليمان بن عبدالملك اموى شكنجه و قتل عام شدند .⁽¹²⁰⁾ 

---

[79] ـ الشّافى ، سيد مرتضى علم الهُدى ، ج 3، ص 132 و اضواء على السّنة المحمديّة ، محمود ابو ريّه ، ص 38 . 

[80] ـ سوره انفال ، آيه 25 . 

[81] ـ سوره آل عمران ، آيه 144 . 

[82] ـ بلاغات النّساء ، ابن طيفور ، ص 12 و شرح نهج البلاغه ، ابن أبى الحديد معتزلى ، ج 16 ، ص 212 ـ 213 والنّهايه فى غريب الحديث ، ابن اثير ، ج 4 ، ص 273 و مروج الذّهب ، مسعودى ، ج 2 ، ص 311 والشّافى ، سيد مرتضى ، ج 4 ، ص 69 ـ 72 و أمالى شيخ مفيد ، ص 84 . 

[83] ـ تفسير ابن كثير ، ج 1 ، ص 643 . 

[84] ـ صحيح بخارى ، ج 4 ، ص 46 . 

[85] ـ البدء والتاريخ ، ج 1 ، 108 . 

[86] ـ أنساب الأشراف ، ج 5 ، ص 233 . 

[87] ـ العقد الفريد ، ج 1 ، ص 128 . 

[88] ـ شرح نهج البلاغه ، ج 10 ، ص 211 . 

[89] ـ نهج البلاغه ، خطبه 200 . 

[90] ـ نهج البلاغه ، خطبه 200 . 

[91] ـ سوره اعراف ، آيه 138 . 

[92] ـ نهاية الأرب ، ج 6 ، ص 31 . 

[93] ـ بدن معتادان به مواد مخدّر تا مقدار معيّنى از اين مواد را تحمّل مى كند امّا بدن افراد غير معتاد قادر به تحمّل آن مقدار نيست و بسيار اتّفاق افتاده كه خود اشخاص معتاد هم بر اثر افراط در مصرف مواد مخدّر جان باخته اند . 

[94] ـ دائرة المعارف بستانى ، پطرس البستانى ، ج 10 ، ص 680 . 

[95] ـ معجم البلدان ، ج 5 ، ص 300 . 

[96] ـ رسالة التربيع والتدوير ، جاحظ ، ص 48 . 

[97] ـ كتاب العين ، خليل بن احمد فراهيدى ، ج 1 ، ص 335 . 

[98] ـ همان مصدر ، ج 3 ، ص 293 . 

[99] ـ همان مصدر ، ج 3 ، ص 203 . 

[100] ـ همان مصدر ، ج 3 ، ص 354 . 

[101] ـ الصّحاح ، جوهرى ، ج 4 ، ص 362 . 

[102] ـ مجمع البحرين ، ج 2 ، ص 94 . 

[103] ـ صحيح البخارى ، ج 6 ، ص 83 . 

[104] ـ العين ، فراهيدى ، ج 3 ، ص 200 . 

[105] ـ براى اطّلاع از كشتار مردم به وسيله سمّ در عصر حاضر نگاه كنيد به مقاله جامع و خواندنى و مفصّل آقاى سيد احمد ميرزايى در ضميمه روزنامه اطلاعات تحت عنوان ( تروريسم غير متعارف ) كه به تفصيل انواع سموم و مواد خطرناك شيميائى را با جداول علمى و ميزان تأثير و . . . معرفى كرده است. ضميمه روزنامه اطلاعات مورّخ يكشنبه دوّم مرداد ماه 79 و 24 شماره قبل از آن . 

[106] ـ تاريخ اليعقوبى ، ج 1 ، ص 119 . 

[107] ـ العين ، فراهيدى ، ج 8 ، ص 184 . 

[108] ـ لسان العرب ، ابن منظور ، ج 3 ، ص 233 . 

[109] ـ تاريخ ابن خلدون ، ج 3 ، ص 327 . 

[110] ـ تاريخ ابن الأثير ، ج 3 ، ص 119 ـ 123 . 

[111] ـ العقد الفريد ، ج 3 ، ص 234 . 

[112] ـ تاريخ الطّبرى ، ج 5 ، ص 263 ، 264 . 

[113] ـ تاريخ الطّبرى ، ج 6 ، ص 322 ـ 359 . 

[114] ـ الكامل فى التاريخ ، ج 4 ، ص 297 . 

[115] ـ تاريخ ابن الأثير ، ج 3 ، ص 267 ، تاريخ الطّبرى ، ج 4 ، ص 546 . 

[116] ـ تذكرة خواص الأمّة ، ص 144 و التمهيد والبيان ، ص 209 .( مادر عمرو عاص از زنان بدكاره زمان جاهليت بود ) . 

[117] ـ معاوية بن حديج يهودى و نائله نصرانى بود . الكامل فى التاريخ ، ج 3 ، ص 357 . 

[118] ـ مروج الذّهب ، ج 1 ، ص 406 و الولاة ، كندى ، ص 30 ـ 31 و تاريخ ابن الأثير ، ج 3 ، ص 357 . 

[119] ـ تاريخ ابن الأثير ، ج 5 ، ص 22 . 

[120] ـ تاريخ ابن الأثير ، ج 4 ، ص 588 و تاريخ الطبرى ، ج 6 ، ص 506 . 

حجّاج به زندانيان خود آرد آميخته با خاكستر مى خوراند ( محاضرات الأدباء ، ج 3 ، ص 195 ) و از نمونه هاى ستم اين سفاكان آنكه : منصور عبّاسى ميخ در چشمهاى زندانيان مى كوبيد يا آنها را زنده زنده و پس از شكنجه در ديوارها دفن مى كرد ( تاريخ اليعقوبى ، ج 2 ، ص 38 ) و يا آنكه خانه را روى سر مخالفين خود خراب مى كرد ( تاريخ الطبرى ، ج 8 ، ص 7 ـ 9 و العيون والحدائق ، ج 3 ، ص ت227 ) و متوكّل عبّاسى قبر صالحين را نبش مى كرد ( مقاتل الطّالبين ، ص 597 و تاريخ الخلفاء ، ص 347 و تاريخ الطبرى ، ج 9 ، ص 85 و فوات الوفات ، ج 1 ، ص 203 ) . 

در حاليكه مردم در زمان عباسى ها به قتل مى رسيدند ، تعداد عبّاسى ها رو به افزايش بود چنانچه در سال 200 هجرى تعداد عبّاسى ها به سى و سه هزار نفر مى رسيد ( مروج الذّهب ، ج 2 ، ص 347 و العيون والحدائق ، ج 3 ، ص 351 .) .