توصیه‌های امام رضا (ع) برای روزهای پایانی رمضان
ماه مبارک رمضان در نگاه امام رضاعلیهالسلام به میدان مسابقه‌ای برای پیروی از خدا و گام برداشتن به سوی بهشت برای بندگان خدا تشبیه شده است مسابقه‌ای که تا آخر ماه مبارک رمضان ادامه دارد.
در روایات اسلامی رمضان ماهی که ابتدایش رحمت و میانه‌اش مغفرت و پایانش آزادی از آتش جهنم است معرفی شده و تصریح گردیده است که درهای آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده می‌شوند و تا آخرین شب بسته نمی‌شوند؛ ماهی که خداوند در آن حسنات را می‌افزاید و گناهان را پاک می‌کند. (۱)
یکی از بافضیلت‌ترین ایام و لیالی، دهه آخر ماه مبارک رمضان است. طبق روایات رسیده از اهل بیت‌علیها‌السلام پیامبر اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم این دهه را به اعتکاف گذرانده و به عبادت و شب زنده داری مشغول بودند. امام رضاعلیهالسلام هم می‌فرماید: کانَ أَبى علیه السلام یَزیدُ فى الْعَشْرِ الأَواخِرِ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ فى کُّلِ لَیْلَةٍ عِشْرینَ رَکْعَةً؛ پدرم در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بیست رکعت به نمازهاى مستحبّى شبهاى ماه رمضان مىافزود.
همچنین امام رضا علیه السلام می‌فرماید: کانَ أمیرُ المؤمنینَ علیه السلام لایَنامُ ثلاثَ لیالٍ: لَیلةَ ثلاثٍ وعِشرِینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ، ولَیلةَ الفِطرِ، ولَیلةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ، وفی‌ها تُقسَمُ الأرزاقُ والآجالُ وما یَکونُ فی السَّنَةِ؛ امیر المؤمنین علیه السلام سه شب را نمىخوابید: شب بیست و سوم ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه ماه شعبان؛ در این شب‌ها، روزی‌ها تقسیم و مدّت عمر و هر آنچه در آن سال رخ خواهد داد، تعیین مىشود. (۲)
یکی از اعمال مهمی که در طول ماه مبارک رمضان مورد تأکید قرار گرفته، افطارى دادن به روزه داران است. در این زمینه روایتی در عیون اخبار الرضاعلیه‌السلام نقل شده که اهمیت این موضوع را می‌رساند. طبق این روایت پیامبر اکرم‌صلی‌الله و علیه‌و‌آله‌و‌سلم در خطبه معروف شعبانیه مى فرماید: «مردم بیدار باشید!
کسى که از شما به روزه دار مؤمن در این ماه افطارى دهد، پاداش آزاد نمودن یک برده و بخشش گناهان گذشته را همراه دارد. عرض شد: اى رسول خدا! ما توان افطارى دادن نداریم. حضرت فرمود: بترسید از آتش! ولو با دادن نصف دانه خرما و از آتش بپرهیزید! گر چه با دادن شربت آب باشد.» (۳)
امام رضاعلیهالسلام در روز عید فطر از محلی عبور می‌کردند که عده‌ای مشغول خنده و سرگرمی بودند. امام رضاعلیهالسلام در بیانی زیبا رمضان را به میدان مسابقه‌ای برای بندگان خدا تشبیه کرده به اصحاب خود فرمود: همانا خداوند صاحب عزت و جلال، ماه رمضان را میدان مسابقه‌ای برای بندگانش آفرید تا در این ماه با پیروی از خداوند به سوی بهشت پیشی گیرند. پس گروهی پیشی گرفتند و به پیروزی دست یافتند و کسانی دیگر باز ماندند و محروم گشتند.
شگفتا (و شگفتا) از کسی که سرگرم خنده و بازی است (آن هم) در روزی که نیکوکاران ثواب و اجر می‌برند و کوتاهی کنندگان محروم می‌شوند. به خدا قسمت اگر پرده و حجاب‌ها کنار رود، هر آینه نیکوکار به کردار نیک خود و گناهکار به گناهش مشغول می‌شود. (۴)
امام رضا علیه السلام همچنین عید فطر را روز تضرع و دعا به درگاه خداوند دانسته می‌فرماید: إنَّما جُعِلَ یَومُ الفِطرِ العِیدَ لِیَکونَ لِلمُسلِمینَ مُجتَمَعا یَجتَمِعُونَ فیهِ و یَبرُزونَ لِلّهِ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلى ما مَنَّ عَلَیهِم؛ بدان جهت روز عید فطر عید قرار داده شده است تا در آن روز مسلمانان جمع شوند و به خاطر خدای بزرگ به صحنه آیند و خدا را در برابر نعمت‌هایش به شکوه و بزرگی یاد کنند تا هم روز عید باشد و هم روز اجتماع، هم روز بالندگی باشد و هم روز زکات دادن، هم روز رغبت و توجه به نعمتهای الهی بادشد، هم روز تضرع و دعا به درگاه خدا. (۵)
امام رضاعلیهالسلام همچنین فرا رسیدن عید فطر پس از یک ماه بندگی را هدیه‌ای به خداوند برشمرده می‌فرماید: در روز قیامت، چهار روز را به پیشگاه خداوند هدیه می‌برند، گویی که عروس را به خانه بخت می‌برند، پرسیدند: این چهار روز چه روزهایی است؟ حضرت رضاعلیهالسلام فرمود: روز عید قربان و عید فطر و روز جمعه و عید غدیر. (۶)
و در مورد علت تکبیرهاى زیاد در روز عید فطر مىفرماید: تکبیر، تعظیم و بزرگداشت خداوند متعال است و نوعى تشکر از هدایتها و نعمتهاى پروردگار جهانیان مىباشد. (۷)
پی نوشت‌ها:
۱. بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۰۴۳، ح ۵
۲. بحارالانوار: ۹۷ / ۸۸ ۱۵
۳. عیون اخبار الرضا علیهالسلام، ج ۱، ص ۲۳۰.
۴. الکافی، ج ۴، ص ۱۸۱
۵. من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ۵۲۲
۶. اقبال الاعمال، ۴۶۴
۷. عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۲۲
