شهادت امام حسن ‏مجتبي علیه السلام – سال 50 هجرى قمرى / 28 صفر

امام حسن علیه السلام نخستين فرزند امام علی علیه السلام و فاطمه ‏زهرا سلام الله علیها است كه در نيمه ماه مبارك رمضان سال سوم هجرى قمرى در مدينه منوره ديده به جهان گشود و با تولد خويش، در جدش پيامبر صلی الله علیه و آله و ساير اهل ‏بيت علیهم السلام شادى و نشاط ويژه‏اى پديد آورد.

امام حسن علیه السلام بنا به روايت شيعه و اهل ‏سنت، شبيه ‏ترين انسان ‏ها به رسول ‏خدا صلی الله علیه و آله بود و در اين باره گفته شده است: و كان الحسن اشبه النّاس برسول ‏اللّه صلی الله علیه و آله خلقاً و هَدياً وَ سؤدداً؛ حسن از جهت سيما، روش و رهبرى از همه بيشتر به رسول ‏خدا صلی الله علیه و آله شباهت داشت.(1)

امام حسن علیه السلام پس از شهادت پدرش اميرمؤمنان على ‏بن ‏أبى ‏طالب علیه السلام در كوفه، با درخواست و بيعت ياران آن حضرت و اهالى كوفه، خلافت را پذيرفت و راه و روش عدالت ‏پرور پدرش را تداوم بخشيد.(2)

وليكن با فتنه ‏انگيزى ‏هاى معاوية بن‏ ابى ‏سفيان و شرارت ‏هاى سران سفاك سپاه او از يك سو و نفاق و خيانت برخى از سران سپاه امام علیه السلام و ايجاد چند دستگى در ميان مردم و خستگى آنان از جنگ و خونريزى از سوى ديگر، آن حضرت را واداشت كه براى حفظ اصل اسلام و در نظر گرفتن مصلحت مسلمانان، با معاويه صلح كند و حكومت را به طور موقت و مشروط به وى سپارد.

از آن پس، امام علیه السلام از كوفه به وطنش مدينه بازگشت و بقيه عمر شريف خود را در مدينه گذرانيد. آن حضرت گرچه از حكومت كناره ‏گيرى كرده بود ولى با رفتار و كردار خود، امت اسلام را به جنايت ‏هاى معاويه و عاملان او در سراسر مناطق اسلامى آگاه مى ‏كرد و روحيه رزم و جهاد را در نهاد آنان دوباره زنده مى ‏كرد.

وجود آن حضرت براى معاويه و عامل او در مدينه، بسيار گران مى ‏آمد و مانع ترك ‏تازى آنان مى ‏گرديد و دستگاه غاصب خلافت را با مشكلاتى مواجه مى ‏كرد. از جمله اين كه معاويه تصميم گرفته بود كه فرزند خود يزيد را جانشين خويش گرداند و در اين راه تلاش زيادى به عمل آورد وليكن در آغاز توفيق چندانى به دست نياورد.

چون اين فكر شيطانى مخالف با صلحنامه امام حسن علیه السلام بود و از سوى ديگر وجود شخصيت امام حسن علیه السلام مانع تحقق هدف هاى معاويه بود. بدين جهت در صدد از ميان برداشتن اين اسوه بزرگ عالم اسلام برآمد و در اين راه از منافقان و كسانى كه به خاطر وابستگى فاميلى با آن حضرت رابطه داشتند، سود جست.

معاويه از طريق اشعث‏ بن‏ قيس، دخترش جعده را كه همسر امام حسن علیه السلام بود وسوسه كرد و او را به شهادت آن حضرت ترغيب و تطميع نمود. وى به جعده گفت كه اگر حسن را به قتل آورى، علاوه بر اين كه يكصد هزار درهم پول نقد دريافت مى ‏كنى، وى را به عقد فرزندش يزيد درمى ‏آورد و او را ملكه عالم اسلام قرار مى ‏دهد.

جعده كه نفاق و دوچهرگى را از پدرش به ارث برده بود، هر چه بيشتر خود را به آن حضرت نزديك گردانيد و پس از جلب توجه امام علیه السلام، ناجوانمردانه به آن حضرت، خيانت كرد و به وى زهر خورانيد.

امام حسن علیه السلام به خاطر نوشيدن زهر، مسموم شد و به مدت چهل روز در بسترى بيمارى افتاد و روز به روز، حالش وخيمتر گرديد، تا اين كه در 28 صفر سال پنجاه هجرى قمرى، مصادف با سى‏ و دومين سال رحلت پيامبر صلی الله علیه و آله در مدينه به شهادت رسيد و محبان اهل ‏بيت علیهم السلام را در سوگ بزرگى فرو برد. امام حسين علیه السلام به تجهيز بدن مطهر برادرش پرداخت و سپس جهت تدفين آن در كنار مرقد پيامبر صلی الله علیه و آله، اقدام به تشييع جنازه نمود.

عده زيادى از اهالى مدينه، اهل ‏بيت علیهم السلام و تمامى بنى ‏هاشم در تشييع جنازه امام شهيد خود همراهى كردند و با عزت و احترام، بدن مطهرش را به سوى مرقد رسول ‏خدا صلی الله علیه و آله حركت دادند. ولى بنى ‏اميه و مخالفان اهل ‏بيت علیهم السلام با تحريك عایشه ‏بنت ‏ابى ‏بكر مانع تدفين بدن آن حضرت در جوار مرقد پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله شدند و در اين راه بسيار پافشارى كرده و آماده هرگونه فتنه و فساد گرديدند.

جوانان بنى ‏هاشم و پيروان ولايت آماده دفاع از حريم امامت و ولايت شدند. امام حسين علیه السلام كه در شهادت برادرش امام حسن علیه السلام، از همه سوگوارتر و غمگين ‏تر بود، در برابر حرمت شكنى ‏هاى بنى‏ اميه و مخالفان اهل‏ بيت علیهم السلام فرمود:

واللّه لولا عهد الحسن علیه السلام إلىّ بحقن الدّماء، و أن لااُهريق فى أمره مِحجمة دم، لعلمتم كيف تأخذ سيوف اللّه منكم مآخذها، و قدنقضتم العهد بيننا و بينكم، و أبطلتم ما اشترطنا عليكم لأنفسنا.(3)

سوگند به خدا اگر برادرم با من پيمان نبسته بود كه در پاى جنازه او به اندازه حجامت خونى ريخته نشود، مى ‏ديديد كه چگونه شمشيرهاى الهى از نيام بيرون مى ‏آمدند و دمار از روزگار شما برمى ‏آوردند. شما همان بيچارگان روسياه‏ايد كه عهد ميان ما و خود را شكستيد و شرائط فيمابين را باطل ساختيد.

امام حسين علیه السلام و ساير بنى ‏هاشم كه به خاطر سفارش امام حسن علیه السلام، كظم غيض كرده و بردبارى و جوانمردى را پيشه خود داشتند، به ناچار بدن امام حسن علیه السلام را به سوى قبرستان بقيع حمل نموده و در جوار جده‏اش فاطمه‏ بنت ‏اسد تدفين نمودند.(4)

هم ‏اكنون مزار امام حسن‏ مجتبى علیه السلام به همراه سه تن از امامان معصوم (يعنى امام زين ‏العابدين، امام باقر و امام صادق عليهم ‏السلام) بدون هيچ ‏گونه گنبد و بارگاهى در اين قبرستان قرار دارد و محل زيارت بسيارى از شيعيان و دوستداران اهل ‏بيت علیهم السلام مى ‏باشد.

در تاريخ شهادت امام حسن‏ مجتبى علیه السلام، علما و مورخان شيعه اتفاق نظر دارند كه آن حضرت در 28 صفر سال 50 قمرى در سن 47 سالگى به علت مسموميت از سوى همسرش جعده ‏بنت ‏اشعث به لقاء اللّه پيوست.(5)

وليكن علماى اهل ‏سنت به اختلاف پرداختند. برخى از آنان، ربيع ‏الاول سال 49 قمرى،(6) برخى ربيع ‏الاول سال 50 قمرى و برخى آخر ماه صفر سال 50 قمرى را ذكر كرده‏اند. همچنين در مقدار عمر آن حضرت به اختلاف پرداختند.(7) ولى اكثر آنان اتفاق نظر دارند كه همسرش وى را مسموم كرد و پس از تشييع جنازه، سعيد بن ‏عاص (عامل معاويه در مدينه) بر بدن او نماز گذاشت.(8)

پی نوشت

(1). الإرشاد (شيخ مفيد)، ص 347.
(2). همان.
(3). همان، ص 8.
(4). نك: كشف‏ الغمه (علي بن عيسي اربلي)، ج 2، ص 80 و الارشاد، ص 9.
(5). نك: الكافى (كليني)، ج 1، ص 461؛ بحارالانوار (علامه مجلسی)، ج 44، ص 149 و الارشاد، ص 346.
(6). انساب ‏الأشراف (بلاذري)، ج 3، ص 75.
(7). بحارالانوار، ج 44، ص 149.
(8). همان.

منبع:روز شمار تاريخ اسلام ، جلد دوّم : ماه صفر

نویسنده:سيّد تقى واردى