شیعه و اصالت عزادارى

شاید تا کنون با این سوالات مواجه شده باشید که :
آیا امر عزادارى بر سید الشهداء مطلوب خداوند و امرى الاهى است؟
آیا اقامه‏ى عزاى بر سید الشهداء در سنت پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله و سیره‏ى ائمه اطهار علیهم‏السلام اجرا شده است و آیا ما را نیز به آن امر نموده و ترغیب کرده‏اند؟
آیا اقامه‏ى عزاى بر سید الشهداء صرفنظر از آثار دنیوى و اجتماعى آن مطلوب است و به اصطلاح موضوعیت دارد و یا تنها طریقى براى تحقق امور دیگر است؟
در ابتدا بیان این نکته ضرورى است که بدانیم عمل به احکام دین اعم از واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات نشان دهنده‏ى بندگى شخص نسبت به پروردگار است. هر انسان مؤمنى با اجراى احکام اسلام و عمل به دستورات الاهى در پى آن است تا فرمانبردارى خود نسبت به خداوند متعال را نشان دهد و قصد او از انجام احکام دین تقرب به خداوند و کسب رضایت پروردگار است.
این نکته قابل توجه است که روح ایمان و اعتقاد به دین الاهى تعبد و فرمانبرى از خداوند است و تبلور و ظهور تعبد و بندگى بنده در تسلیم بودن و پذیرفتن بى چون و چراى اوامر اوست. در واقع ما شخصى را که در برابر مولاى خود و مافوق خود به جاى اجراى فرامین به دنبال فواید آن امر باشد یا به علت ضررهایى که خود تشخیص مى‏دهد از اجراى فرمان سرپیچى کند بنده‏ى مطیع و تسلیم نمى‏دانیم. و لذا لازمه‏ى بندگى خدا پذیرش بى چون و چراى اوامر و نواهى اوست.

عزادارى امام حسین (ع) در سنت پیامبر صلى ‏الله ‏علیه‏ و‏آله
مى‏ دانیم که یکى از راههاى رسیدن به حکم الاهى و دستورات دینى توجه به عمل پیامبر اکرم و ائمه اطهار است، که فعل و عمل ایشان خود بیان حکم دین است.
پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله به علم الهى بارها در مورد حادثه عاشورا سخن گفته‏اند و ضمن بیان مصیبتها و ظلمهاى وارده بر امام حسین علیه‏السلام و یاران ایشان بر شهادت مظلومانه فرزندشان حسین علیه‏السلام اندوهناک شده و اشک ریخته‏اند. رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در روز ولادتش، نوزاد را طلبیدند، و چون قنداقه‏اش را به نزد پیامبر اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله آوردند، او را در بغل گرفتند و گریستند، و چون از علت گریه سؤال شد فرمودند:
«پسرم را گروه ستمگران خواهند کشت که خداوند شفاعتم را به آنان نرساند.»(1)
بعدها نیز زمانى که متذکر واقعه‏ى کربلا شدند، فرزندشان حسین علیه‏السلام را به اصحاب خود نشان دادند و فرمودند: «این امت، فرزند مرا خواهند کشت.»
در سیره رسول خدا مى‏بینیم که روزى امام حسین علیه‏السلام نزد پیامبر اکرم بودند که جبرئیل نازل مى‏شود و عرض مى‏کند اى رسول خدا! به زودى امت تو فتنه مى‏کنند و این فرزند کوچک تو را پس از تو خواهند کشت، سپس مقدارى از خاک کربلا را به پیامبر اکرم مى‏دهد و رسول خدا در حالى که مشتى خاک را در دست دارند بر اصحاب وارد مى‏شوند و مى‏فرمایند: «جبرئیل به من خبر داد، که فرزندم حسین پس از من در سرزمینى به نام طف، کنار شط فرات کشته مى‏شود و آن گاه به نام قاتل او اشاره مى‏کنند و مى‏فرمایند که قاتل او شخصى به نام یزید است»، آنگاه دست به دعا بلند مى‏کنند و مى‏فرمایند:
«خدایا! براى قاتل و خوار کننده‏هایش برکت قرار مده.»(2)
در اینجاست که اصحاب از بیانات حضرت به گریه مى‏افتند و این مجلس پیامبر و اصحاب تبدیل به مجلس عزاى بر حسین و گریه بر مصیبتهاى آن حضرت مى‏شود.
از این مجلس اقامه‏ى عزاى پیامبر و اصحاب براى امام حسین علیه‏السلام معلوم مى‏گردد که عزادارى لزوما وسیله‏اى براى امورى نظیر حماسه سرایى یا بیان فلسفه قیام امام حسین علیه‏السلام نیست و نفس این امر (یعنى اقامه عزا بر امام و گریه بر ایشان) پیروى از سنت پیامبر محسوب شده و ارزشمند است.
در ادامه‏ى مجلس فوق پیامبر اکرم مى‏فرمایند:
اى مردم! من دو گوهر گرانبها در میان شما بر جاى مى‏گذارم: کتاب خدا و عترتم که آمیخته با آب حیاتم و ثمره‏ى وجودم مى‏باشند. این دو از هم جدا نخواهند شد تا هنگامیکه کنار حوض کوثر بر من وارد شوند و من در مورد اهل بیتم چیزى جز دوستى و مودّت آنان نمى‏خواهم و این چیزى است که پروردگارم به من دستور داده است پس مواظب باشید که در روز قیامت در کنار کوثر شما را ملاقات نکنم در حالیکه با اهل بیتم دشمنى نموده و بر آنان ستم کرده باشید.(3)

عزادارى امام حسین(ع) در سیره‏ ى ائمه اطهار علیهم‏السلام
اکنون به زندگانى امیر المؤمنین علیه‏السلام نگاه مى ‏کنیم و حضرت را در حرکت به سوى جنگ با معاویه (جنگ صفین) نظاره مى‏ کنیم. زمانى که ایشان به سرزمین نینوا (کربلا) مى‏رسند، از ابن عباس مى‏پرسند: «آیا این زمین را مى‏شناسى؟» مى‏گوید: نمى‏شناسم. حضرت مى‏فرمایند: اگر این سرزمین را مى‏شناختى، آن چنان که من مى‏شناسم، مانند من مى‏گریستى و سپس اشک از دیدگان حضرت جارى مى‏شود. سپس محل شهادت امام حسین و یارانشان را نشان مى‏دهند و مى‏فرمایند:
«در این محل جوانانى از آل محمد کشته مى‏شوند که آسمانیان و زمینیان بر آنها گریه خواهند کرد.»(4)
و در جاى دیگر مى‏فرمایند:
«از آن زمان که رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله مرا از شهادت امام حسین علیه‏السلام در کنار شط فرات آگاه ساخت، هرگاه یادآور آن مى‏شوم، ریزش اشک، امانم نمى‏دهد.»
به روشنى مى‏بینیم که هرگاه پیامبر اکرم و اصحاب ایشان و نیز امیرالمؤمنین علیه‏السلام متذکر شهادت امام حسین علیه‏السلام مى‏شدند، اندوهناک شده و بر آن حضرت مى‏گریند و عجیب این است که در این زمانه عده‏اى منکر ضرورت برپایى عزاى حسینى مى‏شوند و آن را بدعت مى‏دانند؟!
حتى با بررسى اجمالى بیانات ائمه علیهم‏السلام نیز مشخص مى‏شود که تشکیل مجالس عزادارى نه تنها امرى جایز است، بلکه بسیار پرفضیلت و امرى تأکید شده است.
امام صادق علیه‏السلام مى‏فرمایند: گریه و جزع در تمامى مصیبتهاى جزع‏آور مکروه است جز گریه‏ى بر حسین علیه‏السلام که ـ نزد خداوند – مأجور است(5)، کسى که یک بیت شعر در مصیبت امام حسین علیه‏السلام بسراید و بر ظلمهاى وارده بر اباعبداللّه‏ الحسین علیه‏السلام گریه کند، خداوند به واسطه این عمل جایگاهى در بهشت به او مى‏دهد.(6)
امام صادق علیه‏السلام چون مى‏شنوند که عده‏اى از شیعیان در کنار تربت پاک حسین بن على علیهماالسلام اجتماع مى‏کنند و بر ایشان نوحه سرایى مى‏نمایند، مى‏فرمایند:
«خدا را سپاس که برخى از مردم را علاقمندِ به ما نمود تا مدح ما کنند، بر ما سوگوارى نمایند و دشمنان ما را مورد طعن و نفرین قرار دهند.»(7)
در جاى دیگر حضرت به یکى از اصحاب خود مى‏فرمایند: آیا مصایب شهداى کربلا را یادآور مى‏شوى و اظهار جزع و ناراحتى مى‏کنى؟ عرض مى‏کند: آرى. حضرت مى‏فرمایند: خداوند گریه‏ات را بپذیرد. تو از کسانى هستى که در خوشحالى ما شادند و در ناراحتى ما اندوهناکند.(8)
همچنین امام رضا علیه‏السلام به یکى از اصحاب خود به نام ریان بن شبیب مى‏فرمایند: هرگاه خواستى بر مصیبتى گریه کنى، شایسته است که بر مصیبت امام حسین علیه‏السلام گریه نمایى، چرا که او را به سان ذبح گوسفند به شهادت رساندند، و سپس ادامه مى‏دهند که به سبب عاشوراى امام حسین و گریه فراوان ما اهل بیت بر آن حضرت چشمان ما زخم شده و دلهایمان سوخته است و اشک چشمان ما، روان است، پس باید که گریه کنندگان بر حسین گریه کنند، بدانید که گریه بر حسین علیه‏السلام قلب انسان را پاک مى‏کند.(9)
این دو بیان امام معصوم علیه‏السلام بیانگر این است که اقامه عزاى اباعبداللّه‏ حسین علیه‏السلام حتى به صورت فردى و به دور از تأثیرات اجتماعى آن لازم و ارزشمند است، و هدف از عزادارى تنها ابراز مخالفت سیاسى و یا حماسه سرایى نیست. در دستور صریحى از امام باقر علیه‏السلام داریم که براى امام حسین علیه‏السلام مجلس عزا برپا کنید؛ خود و خانواده خود بر مصایب آن حضرت بگریید؛ و جزع و ناراحتى خویش را ابراز کنید؛ بر آن حضرت سلام دهید؛ در نفرین بر قاتلین آن حضرت بکوشید؛ اهل خانه را جمع کرده مجلس عزا برپا نمایید و بر آن حضرت همگى بگریید؛ در ملاقات با یکدیگر، یکدیگر را تعزیت دهید و بگویید:
أعظم اللّه‏ أجورنا بمصابنا بالحسین علیه‏السلام و جعلنا و إیاکم من الطالبین بثاره مع ولیه الإمام المهدى من آل محمد علیه‏السلام (10)
به این ترتیب با تأملى کوتاه در زندگانى پیامبر اکرم و امامان معصوم علیهم‏السلام به روشنى معلوم مى‏گردد، که عزادارى بر امام حسین علیه‏السلام و گریه بر مظلومیت آن حضرت و ابراز تنفر از دشمنان آن شهید کربلا، یک حکم اصیل دینى است که نسبت به آن به شدت سفارش شده است. این عزادارى راهى براى تقرب ما به سوى خداوند و جلب رضایت پروردگار و تبعیت از امامان معصوم است و این نه نیاز آنان به عزادارى ماست بلکه این راهى براى تکامل و تقرب ماست و باعث پاکى قلب ما و آمرزش گناهان ما خواهد شد و البته چنین امرى در جهت پیروى و محبت و مودت ما نسبت به ائمه اطهار علیهم‏السلام است. باشد که بیش از پیش نسبت به انجام وظیفه دینى و ابراز محبت و مودت خود نسبت به ائمه خود کوشا باشیم و در ایام مصیبت امام حسین علیه‏السلام صاحب عزاى واقعى این ایام یعنى حضرت صاحب الزمان عجل اللّه‏ تعالى فرجه الشریف را همراهى کنیم، به ایشان تعزیت گوییم و خود را جهت ظهور ایشان و انتقام از دشمنان اهل بیت مهیا کنیم. 

پی نوشت:
1- اعلام النبوة /83
2- مقتل ابن جوزى /124
3- مقتل خوارزمى /162؛ کتاب صفین /58
4- بحار الانوار 44/291
5- بحار الانوار 44/282
6- کامل الزیارات /539
7- کامل الزیارات /101
8- عیون اخبار الرضا 1/299
9- کامل الزیارات /174
10- بدیهى است چهارچوب تعیین شده توسط قوانین و مقررات دینى بر مصادیق عرفى حاکم خواهد بود. به عبارت دیگر مصادیق این گونه عبادات نباید مغایرتى با سایر دستورات دینى داشته باشد.