علی (ع) پرچمدار آیه ولایت
کلمه ى «ولى» در این آیه، به معناى دوست و یاور نیست، چون دوستى و یارى مربوط به همه مسلمانان است، نه آنان که در حال رکوع انفاق مىکنند.
غدیر در قرآن
طبق روایات شیعه و سنّى، این قسمت از آیه ۳ سوره مائده: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ …» پس از نصب علىّ بن ابى طالب (علیهماالسلام) به امامت در غدیر خم نازل شده است.
در تفسیر فخر رازى و تفسیر روح المعانى و تفسیر المنار در ذیل این آیه نقل شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بعد از نزول این آیه بیش از هشتاد و یک روز عمر نکرد و با توجه به اینکه وفات پیامبر(صلی الله علیه و آله) در روایات اهل تسنن و حتى در بعضى از روایات شیعه (مانند آنچه کلینى در کتاب معروف کافى نقل کرده است) روز دوازدهم ماه ربیع الاول بوده چنین نتیجه مىگیریم که روز نزول آیه درست روز هیجدهم ذى الحجه بوده است.
غیر از دلائل نقلى، تحلیل عقلى نیز همین را مىرساند، چون چهار ویژگى مهم براى آن روز در آیه بیان شده است:
۱- روز یأس کافران، ۲- روز کمال دین، ۳- روز اتمام نعمت الهى بر مردم، ۴- روزى که اسلام به عنوان «دین» و یک مذهب کامل، مورد پسند خدا قرار گرفته است.
حال اگر وقایع روزهاى تاریخ اسلام را بررسى کنیم، هیچ روز مهمى مانند بعثت، هجرت، فتح مکّه، پیروزى در جنگها و … با همهى ارزشهایى که داشتهاند، شامل این چهار صفت مهم مطرح شده در این آیه نیستند. حتى حجّة الوداع هم به این اهمیّت نیست، چون حج، جزئى از دین است نه همهى دین.
بعثت، اولین روز شروع رسالت پیامبر اکرم (صلى اللَّه علیه و آله) است که هرگز نمىتوان گفت روز اوّل بعثت، دین کامل شده است.
هجرت، روز فرار پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) به فرمان خداست، روز حملهى کفّار به خانه پیامبر است نه روز یأس آنان.
روزهاى پیروزى در جنگ بدر و خندق و … تنها کفارى که در صحنهى نبرد بودند مأیوس مىشدند، نه همه کفار، در حالى که قرآن مىفرماید: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا …»؛ همه کفار مأیوس شدند.
یأس کفّار به خاطر آن بود که وقتى تهمت و جنگ و سوء قصد بر ضد پیامبر، نافرجام ماند، تنها امید آنها مرگ پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) بود. نصب علىّ بن ابى طالب(علیهما السلام) به همه فهماند که اگر آن حضرت پسرى مىداشت، بهتر از على (علیه السلام) نبود و با مرگ او دین او محو نمىشود، زیرا شخصى چون علىّ بن ابى طالب (علیهما السلام) جانشین پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) و رهبر امّت اسلام خواهد بود.(اینجا بود که همهى کفّار مأیوس شدند)
حجّة الوداع که مردم آداب حج را در محضر پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) آموختند، تنها حج مردم با آموزش پیامبر کامل شد، نه همهى دین در حالى که قرآن مىفرماید: «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ»
اما غدیر خم روزى است که خداوند فرمان نصب حضرت على(علیه السلام) را به جانشینى پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) صادر کرد.
تنها برای آن روز است که چهار عنوان ذکر شده در آیه «أَکْمَلْتُ»، «أَتْمَمْتُ»، «رَضِیتُ»، «یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا» با آن منطبق است:
– یأس کفّار: به خاطر آن بود که وقتى تهمت و جنگ و سوء قصد بر ضد پیامبر، نافرجام ماند، تنها امید آنها مرگ پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) بود. نصب علىّ بن ابى طالب(علیهما السلام) به همه فهماند که اگر آن حضرت پسرى مىداشت، بهتر از على (علیه السلام) نبود و با مرگ او دین او محو نمىشود، زیرا شخصى چون علىّ بن ابى طالب (علیهما السلام) جانشین پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) و رهبر امّت اسلام خواهد بود.(اینجا بود که همهى کفّار مأیوس شدند)
– کمال دین: به خاطر آن است که اگر مقرّرات و قوانین کامل وضع شود، لکن براى امّت و جامعه، رهبرى معصوم و کامل تعیین نشود، مقرّرات ناقص مىماند.
– اتمام نعمت: به خاطر آن است که قرآن بزرگترین نعمت را نعمت رهبرى و هدایت معرفى کرده است، اگر پیامبر اکرم(صلى اللَّه علیه و آله) از دنیا برود و مردم را بىسرپرست بگذارد، کارى کرده که یک چوپان نسبت به گله نمىکند. چگونه بدون تعیین رهبرى الهى نعمت تمام مىشود.
– رضایت خداوند: براى آن است که هر گاه قانون کامل و مجرى عادل بهم گره بخورد رضایت پروردگار حاصل مىشود.
اگر هر یک از اکمال دین، اتمام نعمت، رضایت حقّ و یأس کفّار به تنهایى در روزى اتفاق افتد، کافى است که آن روز از أیّام اللّه باشد. تا چه رسد به روزى مثل غدیر، که همهى این ویژگىها را یک جا دارد. به همین دلیل در روایات اهل بیت (علیهم السلام) عید غدیر، از بزرگترین اعیاد به شمار آمده است.
از شما امروز کفار عنید جمله گشتند از ره دین ناامید
زان که زین آیت همه افعالشان گشت باطل شد بباد آمالشان
دینکم الیوم اکملت لکم خصم گو ماند به در رو اشتلم
نعمت خود بر شما کردم تمام راضیم بر دین اسلام از انام
اگر هر یک از اکمال دین، اتمام نعمت، رضایت حقّ و یأس کفّار به تنهایى در روزى اتفاق افتد، کافى است که آن روز از أیّام اللّه باشد. تا چه رسد به روزى مثل غدیر، که همهى این ویژگىها را یک جا دارد. به همین دلیل در روایات اهل بیت (علیهم السلام) عید غدیر، از بزرگترین اعیاد به شمار آمده است.
علی علیه السلام پرچمدار آیه ولایت
إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ. (۵۵)
«ولىّ و سرپرست شما، تنها خداوند و پیامبرش و مؤمنانى هستند که نماز را برپا مىدارند و در حال رکوع، زکات مىدهند.»
در شأن نزول آیه ۵۵ سوره مائده آمده است: سائلى وارد مسجد رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) شد و از مردم درخواست کمک کرد. کسى چیزى به او نداد. حضرت على (علیه السلام) در حالى که به نماز مشغول بود، در حال رکوع، انگشتر خود را به سائل بخشید. در تکریم این بخشش، این آیه نازل شد.
ماجراى فوق را ده نفر از اصحاب پیامبر مانند ابن عباس، عمّار یاسر، جابر بن عبدالله، ابوذر، أَنس بن مالک، بلال و … نقل کردهاند و شیعه و سنّى در این شأن نزول، توافق دارند.(الغدیر، ج ۲، احقاق الحقّ، ج ۲، و کنز العمّال، ج ۶) عمّار یاسر مىگوید: پس از انفاق انگشتر در نماز و نزول آیه بود که رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) فرمود: «من کنت مولاه فعلى مولاه.» (تفسیر المیزان)
پیامبر اکرم(صلى اللَّه علیه و آله) در غدیر خم، براى بیان مقام حضرت على(علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمود.(تفسیر صافى) و خود امام على(علیه السلام) نیز براى حقّانیّت خویش، بارها این آیه را مىخواند.(تفسیر المیزان) و ابوذر که خود شاهد ماجرا بوده است، در مسجدالحرام براى مردم داستان فوق را نقل مىکرد. (مجمع البیان)
کلمهى «ولى» در این آیه، به معناى دوست و یاور نیست، چون دوستى و یارى مربوط به همه مسلمانان است، نه آنان که در حال رکوع انفاق مىکنند.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: منظور از «الَّذِینَ آمَنُوا …»، على(علیه السلام) و اولاد او، ائمّه اطهار(علیهم السلام) تا روز قیامت هستند. پس هر کس از اولاد او به جایگاه امامت رسید با این ویژگى مثل اوست، آنان صدقه مىدهند در حال رکوع. (کافى، ج ۱)
منابع:
– تفسیر نور، ج ۳
– تفسیر نمونه، ج ۴
– انوارالعرفان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰
