یکی از بلند آوازه ترین شخصیت‌های علمی و معنوی شیعه مرحوم محمدبن نعمان معروف به شیخ مفید است.

تاریخ شیعه سرشار از افتخارات بسیار و تحولات چشم‌گیر است. تحولاتى که به دست عالمان متعهد و فرزانگان اندیشمند پدید آمده است. در این میان به سده چهارم هجرى بر مى خوریم که «فتح الفتوح» تاریخ شیعى است؛ روزگارى که مردى بزرگ و اندیشمندى سترگ «دائرة المعارفى جامع» از معارف اسلامى تدوین کرد و قریب 50 سال پرچمدار عرصه هاى علمى، فکرى و فرهنگى مسلمین گردید و سرانجام بدانجا رسید که دوست و دشمن زبان به تمجید او گشودند و قلم به تعریف او برگرفتند و او را «مفید» لقب دادند.

بینش افروزى و دانش آفرینى وى به همراه آگاهى از اوضاع دشمنان و اطلاع از جهان اطراف دست به دست هم داد و او را سلسله جنبان نهضت فکرى و رنسانس علمى در قرن چهارم کرد و بدانجا رسید که «صحیفه‌هاى سبز مهدوى» عجل الله تعالى فرجه الشریف به افتخار او صادر شد و حضرت ولى عصر علیه السلام وى را برادرى گرامى و استوار خواند.

جالب اینجاست که در زمان غیبت کبرى هیچ توقیعى از ناحیه مقدسه نرسیده است. مگر براى شیخ مفید و شیخ اسدالله کاظمینى رحمهما الله تعالى. در ظرف سه سال سه توقیع از ناحیه امام زمان(عجل الله تعالی فرجه ) به او رسید که امام در یکی از این توقیعات در روز پنج شنبه 23 ذى حجه هجرى شیخ را چنین مورد خطاب قرار دادند: «سلام علیک ایهاالعبد الصالح الناصر للحق الداعى الیه. سلام بر تو اى بنده شایسته خدا و اى یارى دهنده حق و دعوت کننده به سوى آن.»

در یکی از نامه های حضرت ولی عصر(عجل الله تعلی فرجه) به شیخ مفید آمده است:

بسم الله الرحمن الرحیم، اما بعد سلام بر تو اى دوستدار مخلص دین که در ولایت ما مخصوص به یقین گشتهاى … پس از ستایش و حمد خداوندى که معبودى جز او نیست و درود به سید و مولى و پیغمبر گرامى ما حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) خداوند توفیقت
” ما در فکر شما هستیم و از یاد شما بیرون نرفتهایم وگرنه بلاى سختى به شما مىرسید و دشمنان شما را مستاصل مىکردند “
را در یارى از حق مستدام فرماید و پاداشت را در نشر علوم براى ما براستى زیاد و فراوان نماید… بدان که ما رخصت یافتیم تا تو را به نامه نگارى مشرف ساخته و دستور دهیم احکام ما را به دوستانمان که نزد تو هستند برسانى، خداوند آنان را به طاعت خود عزیز فرموده و به وسیله رعایت و حراست خود مهم آنان را کفایت فرماید، پس تو به یارى خدا واقف شو بر آن دشمنانى که از دین خدا بیرون رفتهاند. بدانچه اکنون برایت بیان مىدارم و در رساندن آن به سوى آنان که اطمینان دارى بر آن وجهى که براى تو مىنویسم…

ما اگر چه بر طبق آنچه خداوند براى ما و شیعیانمان مصلحت دانسته تا مادامى که دولت دنیا در دست فاسقان است جایمان از جاى ستمگران دور است، ولى با این حال به احوال شما آگاهیم چیزى از اخبار شما بر ما پوشیده نیست و ما از پیش آمد ناگوارى که براى شما اتفاق افتاده آگاه هستیم و این پیشامد بدان سبب شد که بسیارى از شما به سوى آنچه پیشینیان صالح از آن روگردان بودند متمایل گشته و بدان عهدى که از ایشان گرفته شده بود پشت پا زدند، گویا اینان نمىدانند که ما در فکر شما هستیم و از یاد شما بیرون نرفتهایم وگرنه بلاى سختى به شما مىرسید و دشمنان شما را مستاصل مىکردند. پس از خدا بترسید و در بیرون آمدن از فتنهاى که بر سر شما و بر سر آنکه اجلش نزدیک شده سایه افکنده است به ما کمک کنید و حفظ کنید خود را از آن فتنه کسى که به آرزویش رسیده باشد و آن فتنه نشانهاى است براى حرکت کردن و اظهار نمودن شما امر و نهى ما براى همدیگر. خدا به پایان رساند نور خود را اگر چه مشرکان نخواهند…

چون جمادى الاولى این سال در رسد بدانچه در آن اتفاق مىافتد پند گیرید و براى آنچه پس از آن مىآید از خواب غفلت بیدار شوید به زودى از آسمان براى شما نشانه و آیت آشکارى ظاهر گردد و مانند آن نیز از زمین نمودار شود و در مشرق زمین جریان ناگوار و حزن آورى اتفاق افتد و مردمى که از اسلام بیرون هستند بر سر مردم عراق مسلط گردند و به کردار ناپسند آنها روزى بر مردم عراق تنگ گردد و پس از این جریان با نابود شدن مرد سرکش از اشرار اندوه بر طرف گردد و از نابودى
” بسیارى از شما به سوى آنچه پیشینیان صالح از آن روگردان بودند متمایل گشته و بدان عهدى که از ایشان گرفته شده بود پشت پا زدند “
او مردمان با تقوا و نیکان خشنود گردند براى آنان که در اطراف جهان اراده انجام حج را دارند وسائل آماده گردد و ما را نیز در آماده کردن وسائل حج به اختیار و توافق ایشان سهمى است که آن با نظم و ترتیب در کار آشکار گردد.

پس هر یک از شما باید کارى کند که او را بدوستى و محبت ما نزدیک گرداند و از آنچه موجب سخط و ناراحتى ماست بپرهیزد زیرا کار ما چنین است که بطور ناگهانى در مىرسد و هنگامى در آید که توبه او را سود ندهد و پشیمانى از گناه وى را نجات نبخشد. خداوند راه رستگارى را به شما الهام فرماید و در توفیق یابى به رحمتش درباره شما لطف نماید.

***
شیخ اجل مفید در سایه علوم سرشار و ذهن وقاّد و نبوغ کم نظیر و پشت کار زائد الوصفش که همگی زبانزد خاص و عام بوده است. در کلیه فنون و علوم اسلامی تألیف و تصنیف دارد و تقریباً از همه موضوعات علمی و دینی سخن به میان آورده و به تجزیه و تحلیل و نقض و ابرام و تخطئه و تصویب آنها پرداخته است. چنانکه از انبوه تألیفات پر ارزش او پیداست، اغلب آنها پاسخ سوالات گوناگون علمی بوده که از شهرها و کشورهای اسلامی از وی نموده اند، و ردّ عقاید و نظریات دانشمندان نامی عصر از فرقه های غیرشیعه بوده است.

علامه متتبع بزرگوار و محدث عالی مقام خبیر حاج میرزا حسین نوری می نویسد: «کمتر در کتب علمای شیعه که پس از وی آمده اند یافت می شود که از مسایل متعلق به امامت و ادله اثبات آن از کتاب و سنت از نظر درایت و روایت ولو با اشاره به آنها در کتاب های شیخ مفید مطلبی نباشد و ذلک فضل الله یؤتیه من یشاء.»

آثار قلمی آن نابغه نامی شیعه که به گفته «ذهبی» دانشمند متعصب و معروف سنی «تصانیف بدیعه و کثیره» است، به نقل شاگرد نامدارش شیخ طوسی، نزدیک به دویست کتاب بزرگ و کوچک است.

به روایت شیخ طوسی، مفید در سال 338 متولد گردید و دو شب مانده به آخرماه رمضان سال 413 وفات یافت. روز وفات او روزی بود که از بسیاری مردم که برای نمازگزاردن بر وی گرد آمده بودند و کثرت گریستن دوست و دشمن بر او، از آن بزرگتر دیده نشده است.

شیخ مفید در پایین پای امام موسی بن جعفر و نوه عالیقدرش امام محمد تقی یعنی کاظمین علیهماالسلام جنب آرامگاه استادش جعفربن محمد قولویه قمی آرمیده است.

منبع : شیعه حق