نخستین سوگوارى ها پس از عاشورا

بنابرگواهى نخستین اسناد مكتوب عاشورا، عزادارى اهل سنت و شیعیان همزمان و پساز حادثه عاشورا به وقوع پیوست. طبرى داستان عبور خاندان امام حسین توسطلشكریان یزید از مسیر قتلگاه را یادآور شده و ذكر مصیبت حسین (علیهالسلام) را كه توسط خواهرش زینب هنگام دیدن پیكر غرقه به خون و بى سربرادر بر زبان آورده شده است، این گونه گزارش مى كند: «یامحمداه، یا محمداه! درود فرشتگان آسمان بر تو! این حسین است كه در بیابانافتاده، با خون خود آغشته گردیده، اعضایش قطعه قطعه شده. یا محمداه!دخترانت اسیر شده اند و اولادت از دم تیغ گذرانده شده اند كه بر پیكرشانباد می وزد…» وى در ادامه مى افزاید: «با این جملات و كلماتى كه زینبادا كرد، همه حاضران و دوست و دشمن اشك ریختند.»¹ طبرى همچنین از عزادارى در منزل یكى از دشمنان معروف امام حسین (علیه السلام) به نام خولى بن یزید ازدى یاد مى كند كه سرامام را از عمرسعد تحویل گرفت و براى بشارت به عبیدالله بن زیاد و گرفتنپاداش، پیش از دیگران به سوى كوفه حركت كرد و پس از آنكه با درِ بستهدارالاماره مواجه شد، به خانه برگشت و سر مبارك را در تنور یا صندوقچه اىپنهان داشت. زن حضرمیّه او پس از اطلاع، شروع به ناله و فریاد نمود، براىمظلومیت امام حسین و حادثه عاشورا سخت گریست و منزل او را ترك گفت.²

سوگوارىسیدالشهدا و سایر قربانیان كربلا با انتقال بازماندگان حادثه به شام، بدانسرزمین منتقل شد و محفل جشن و شادمانى یزید را به مجلس عزا تبدیل كرد.یزید پس از ورود اهل بیت پیامبر (علیهم السلام)، سر امام حسین را در طشتىدر مقابل نهاد و لب و دندان آن حضرت را به چوب بست و اشعارى را، كه نشانگرمستى او در رضایت از انتقام كشته گان بدر و احد بود، بر زبان راند. مردىاز اهل بیت، كه اتفاقاً از اصحاب پیامبر بود، تاب نیاورد و خطاب به یزیدگفت: «آیا با نى بر لب و دندان حسین مى زنى؟ تو همانا چوبت را بر جایى مىزنى كه من خود دیدم پیامبر آن را مى بوسید. اى یزید! تو در روز قیامتمحشور خواهى شد و ابن زیاد شفیعت خواهد بود و این سر مبارك در روز قیامتاز راه مى رسد در حالى كه محمد (صلّى الله علیه وآله) او را شفاعت مىكند…»³

عزادارى خاندان یزید

یزیدكه پس از ارتكاب جنابت كربلا همچنان بر تداوم خط جاهلى و ستم بیشتر اصرارمی ورزید و با بازماندگان عاشورا با كمال پستى و دنائت رفتار مى كرد،سرانجام در اثر فعالیت هاى تبلیغى حضرت زینب و امام زین العابدین(علیهماالسلام) و تنفر روزافزون مردم، چهره نادم به خود گرفت و اجازه داد تااطرافیان قدرى آزادى بیان یافته، احساسات خود را ابراز دارند كه از جملهآنان، گریه و سوگوارى حرمسراى یزید است: «هنگامى كه اهل بیت وارد منزلیزید شدند، هیچ زن و دخترى از خاندان یزید باقى نماند مگر آنكه نزد اهلبیت آمدند و به سوگوارى پرداختند.»⁴

شاعران و سروده هاى عاشورایى

باهمه سوگوارى هاى اولیه كه عمدتاً با حضور اهل بیت امام حسین (علیه السلام)و یا با مشاهده سر بریده آن حضرت انجام مى گرفت، یادكرد عاشورا و عزادارىآن حضرت پس از حوادث مرتبط با عاشورا و بازگشت اهل بیت پیامبر (علیهمالسلام) به مدینه از طریق شعر و سوگ سروده هاى شاعران، از جمله شعراىشناخته شده یا گمنام، ادامه یافت.

از كسانى كه پس از ورود اهل بیت(علیهم السلام) به شام تحت تأثیر مظلومیت شهداى كربلا، به ویژه امام حسین(علیه السلام)، قرار گرفت، خالد بن معدان است كه از جمله بزرگان تابعان درنزد اهل سنت به شمار مى رود. وى به محض مشاهده كاروان حسین در شام، كهپیشاپیش اسیران، سرهاى بریده، بخصوص سر مبارك امام حسین (علیه السلام)حركت داده مى شدند، به شدت سوگناك گردید، به گونه اى كه از شدّت اندوه مدتیك ماه از مردم كناره گیرى كرد و در حیرت و ماتم فرو رفت.

سلیمانبن قتة، یكى از افراد بنى تمیم كه پس از عمرى در اعتقاد به تسنن، به بنىهاشم و تشیع گروید، پس از حادثه عاشورا، سه بار به كربلا آمد و با مشاهدهاوضاع كربلا پس از شهادت امام حسین و یارانش و دیدن صحنه هاى مختلف جنایتهواداران یزید و فداكارى و جانفشانى یاران امام حسین (علیه السلام)، اشعارزیر را در مرثیه سیدالشهدا سرود:

پساز ندامت یزید و مجبور شدن وى به بازگرداندن اهل بیت (علیهم السلام) بهمدینه، مجالس متعدد روضه خوانى و عزادارى در شام و در مسیر شام به كربلا ومدینه و سپس هنگام ورود آنان به مدینه برگزار شد. این مجالس هرچند به طورعمده از سوى بازماندگان قربانیان عاشورا و شیعیان برپا مى گردید، اما درآن ها شمارى از اهل سنت شركت مى نمودند و براى خاندان پیامبر، به ویژهفرزندان آن حضرت، سراشك غم مى ریختند.

پی نوشت ها:

(1) – تاریخ الطبرى، ابوجعفر محمدبن جریر طبرى، ج 5، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، بیروت، درالتراث، ص 456 / ص 455.

(2) – تاریخ الطبرى، ابوجعفر محمدبن جریر طبرى، ج 5، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، بیروت، درالتراث، ص 456 / ص 455.

(3) – همان، ص 465 و 464 / العقد الفرید، ج 4، ص 358.

(4) – همان، ص 465 و 464 / العقد الفرید، ج 4، ص 358.

(5) – ابوالفرج الاصفهانى، مقاتل الطالبین، قم، منشورات الشریف الرضى، 1416، ص 12.

منبع: عزادارى امام حسین علیه السلام در میان اهل سنّت، عبدالمجید ناصرى