پافشاری اسرای کربلا بر حفظ حجاب
در عصر عاشورا هنگامی که سپاه کفر به کاروان حرم حسینی حمله‌ور شد، در حالی که خیمه‌ها در آتش می‌سوخت و اهل حرم سراسیمه به این طرف و آن طرف فرار می‌کردند، اما در این شرایط سخت، زنان آل الله بیش از پیش به حجاب خود توجه داشتند.
آنها تحمل اسارت، تازیانه و سختی مصیبت را داشتند، ولی حاضر نبودند، لحظه‌ای از حجاب خود دست بردارند.
حجاب زنان در عاشورا و پس از آن
* گفته می‌شود که در روز عاشورا حجاب از سر خاندان آل طه برداشته شده است، آیا منظور از برداشتن حجاب همان پوشیه یا معجر بوده است؟
– در روایاتی که می‌توان به آنها استناد کرد، در ظاهر قضیه و مصداق سیاق قبل و بعد روایات، دقیقاً می‌شود فهمید که منظور از برداشته شدن حجاب همان پوشیه ظاهری یا نقاب بوده است نه آن عبایه‌ای که بر سر آنان بوده است، زنان عرب علاوه بر عبایه‌ای می‌پوشیدند (شبیه چادر عربی امروزی) در زیر آن لباس ضخیمی می‌پوشیدند؛ یعنی از زیر چادر لباس‌های وسیعی داشتند به گونه‌ای که بافت نساجی آن زمان طوری بود که لباس‌ها دارای بافت ضخیمی بودند؛ یعنی آن گونه نبود که زنان اهل بیت علیهم‌السلام موهای سرشان یا بدن‌شان پیدا شود.
به فرض اینکه همین مقدار را از سرشان را برداشته باشند، برای شبهه کردن این قضیه، نمی‌توانند از آن استفاده کنند، چون به زور بوده است، شما فرض کنید که یک جایی کل چادر را از سر زن مسلمان کشیده باشند، این دلیل نمی‌شود، حجاب از نظر اهل بیت علیه‌السلام حکمش عوض شود، چرا که به زور، اجبار، اکراه و اضطرار بوده و حکمش فرق می‌کند، لذا این شبهه هیچ اساس و دلیلی ندارد.
زنان کاروان آل طه برای حفظ حجاب خود در کربلا، چاره اندیشه بودند
*در برخی از روایات است که گفته شده که هر چند حجاب از سر زنان حرم می‌کشیدند، باز حجاب داشتند، این درست است؟
– این روایات‌ها دلیل اهمیت حجاب از نظر ائمه علیهم‌السلام، شهدای کربلا و زنان اهل‌بیت امام حسین علیه‌السلام دارد، حضرت زینب علیهاالسلام و بقیه زنان حرم امام حسین موقعی که پوشش را از سرشان برداشتند، عکس‌العمل و حرف‌هایی را می‌گفتند که از این عبارات فهمیده می‌شود، چقدر مهم بوده است، آنها سیلی و کتک خوردند، خیمه‌هایشان آتش گرفته است، اما با این حال استغاثه و احتجاج نمی‌کنند، ولی قضیه در برداشتن معجر از روی صورتشان یا تعرض به حجاب توسط سپاهیان دشمن با ناله، گریه و حساسیت خاصی بیان می‌کنند، همه این ماجرا نشان می‌دهد که از نظر زنان حرم امام حسین علیه‌السلام، اندک خارج شدن از حرم حجاب اسلامی، چقدر برای آنها سنگین بوده است.
در یک روایتی از حضرت رقیه کوچکترین دختر امام حسین علیه‌السلام نقل شده و در جای دیگر از حضرت سکینه علیه‌السلام نقل شده است که وقتی چادر(عبایه) یا معجر از سرشان برداشته شده، در این قضیه خیلی گریه و ناله کردند که چرا معجر را از سر ما برداشتند؟!
نکته مهم اینجاست که یک دختر سه ـ چهار ساله این گونه گریه می‌کند و نشان می‌دهد که حرم امام حسین علیه‌السلام در آن زمان و اهل بیت علیهم‌السلام، حتی دختر خردسال چادر سر می‌کردند و معجر می‌بستند.
رقیه علیهاالسلام این دختر خردسال تا چه اندازه با معارف آشناست و نسبت به آن حساس است، آن قدر در خون و گوشتش این معارف حجاب وارد شده است که به خاطر برچیده شدن آن پوششی که بر سر داشته، گریه می‌کند.
البته باید گفت در خصوص برخی از روایاتی که در مقاتل در خصوص امام حسین مطرح است، نمی‌توان حکم فقهی از آنها استنباط کرد و سند شایسته‌ای برای استنباط فقهی ندارند.
نحوه حجاب زینب کبری(س) قبل و بعد از عاشورا
* در روایت است: هنگامی که کاروان اسرا را به کاخ یزید می‌برند، حضرت زینب از زنان اهل بیت می‌خواهند که دور ایشان بنشینند و حلقه زنند، آیا این روایت دلیل دیگری بر لزوم حفظ حجاب نیست؟
ـ باید توجه داشت که حضرت زینب سلام‌الله علیها، قبل از آن ماجرا، در صحنه‌های مختلف شیر زنانه رو در رو دشمنان ایستاد و با دشمنان اهل بیت سخن گفته است، البته این استفاده ضعیف است، هر چند که چند احتمال دیگر می‌توان از آن گرفت: یکی اینکه در آن مجالس چون سر امام حسین علیه‌السلام در آنجا بود، حضرت زینب نمی‌خواستند که شاهد گستاخی‌ها به سر مبارک اباعبدالله الحسین علیه‌السلام باشند؛ یعنی خودشان را عقب می‌کشیدند، یک احتمال دیگری که می‌توان داد؛ چون مجلس جشن، پایکوبی و رقص بود و یزید مجلس جشن مختلطی را برپا کرده بود، اهل بیت علیهم‌السلام می‌ترسیدند که اهانت‌های دیگری به آنها شود، لذا خودشان را عقب می‌کشیدند، اینها همه‌اش احتمال است.
باید توجه داشت که اهالی حرم حسینی دچار مصیبت بودند، فرض کنید که در خیابان تصادف کوچکی شود و یک زن پشت موتور نشسته است، ماشین به او می‌زند و یک پایش به چرخ موتور گیر کند، در این هنگام زن دست و پایش را گم می‌کند و ممکن است یک مقدار موهایش بیرون آید، حالا در روز عاشورا، در صحنه‌هایی که شمشیر، نیزه و کشتار وجود دارد، بیایند در عدم رعایت حجاب توسط زنان حرم حسینی شبهه کنند، خیلی از این موارد اتفاقی و ناشی از مصیبت بوده است واقعاً اهل بیت در اوضاعی بودند سر از پا نمی‌شناختند، نمی‌شود به آن استناد کرد.
روایات محکمی در حجاب داریم، رفتار خود حضرت زینب(س) و دیگر دختران امام حسین قبل از کربلا، در روایت است که کسی قد حضرت زینب(س) را ندیده بود که قد و قامتش چه اندازه است، از اینها می‌شود استنباط کرد که قبل از حماسه کربلا بوده است.
* شما اشاره داشتید که قبل از حماسه عاشورا، نامحرمان قد و قامت حضرت زینب(س) را ندیده بود، این چگونه با خطبه‌خوانی حضرت زینب در کوفه و شام هماهنگ است؟ به عبارت دیگر؛ چگونه حجاب ایشان با حضور اجتماعی و سیاسی زن مسلمان در جامعه قابل تفسیر است؟
ـ اعتقاد داریم که اهل بیت علیهم‌السلام و فرزندان بلافصل ایشان که تحت تربیت اشخاصی چون حضرت علی علیه‌السلام ـ برترین مردان‌ـ و حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها ـ برترین زنان ـ تربیت شده است.
شخصیت حضرت زینب علیهاالسلام، یک شخصیتی است که تربیت شده حضرت زهرا سلام الله علیها است که اینچنین شخصیتی قدرت دارد تا وقتی ضرورت اجتماعی حکم نکرده است، در بین نامحرمان ظاهر شود، منتها در بین زنان فعالیت تبلیغی داشتند، وقتی که ضرورت و فایده عقلایی پیش می‌آید، شیر زنانه در جامعه حضور می‌یابد.
حال اگر یک فرد عادی و کسی که خیلی در پیش نامحرمان ظاهر نشده است، بخواهد در جامعه حضور داشته باشد، باید یک شخص خجالتی باشد و کسی باشد که خودش را گم کند و مهارت بیان مطلب خودش را نداشته باشد، اما در مورد شخصیتی مانند حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام که وصل به عالم غیب و تربیت شده عالم غیب هستند، این قدرت را دارند و شرایط طبیعی ناشی از افراط و تفریط در روحیه آنان هیچ تأثیری ندارد، آنجایی که ضرورت پیش می‌آید، به بهترین روش سخن خود را بیان می‌کند و بهترین فصاحت و بلاغت را بر زبان جاری می‌کند، زینب کبری علیهاالسلام همین گونه است، یعنی یک شخصیت، بیرون از تربیت آسمانی نیست که چون خیلی در خانه مانده و در اجتماع ظاهر نشده است مانند زنان آن زمان در مجالس سیاسی حضور نداشته، الان مقید شود و نتواند از قیام برادرش دفاع کند، زینب کبری (س) در دربار عبیدالله‌بن زیاد و یزید مطابق نهایت کمال یک زن مسلمان عمل کرده است و آن شرایط اقتضا می‌کند که برابر ظلم و جور بایستد.
باید توجه داشت که در مورد عدم حضور حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت زینب (س) در جامعه از لحاظ کمیت نمی‌توان آن را به زمان کنونی تعمیم داد، چرا که در هر جامعه‌ای بایسته‌های حضور زن در جامعه‌اش، متناسب با وضعیت جسمانی و مکانی متفاوت است، باید توجه داشت که در زمان صدر اسلام، ضرورت برای زنان اهل بیت علیهم‌السلام و حرم امام حسین علیه‌السلام این گونه اقتضا می‌کرد که بیایند و رسوا کنند، یا حضرت زهرا علیهاالسلام زمانی که همسرش حضرت علی (ع) در یک شرایط خفقان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی قرار دارد و نمی‌تواند صحبت کند، شیر زنانه جلو می‌آید و حرفش را می‌زند، لذا بایسته‌های حضور یک زن مسلمان در صدر اسلام در همین خلاصه می‌شد.
حجت‌الاسلام حمید احمدی جلفایی پژوهشگر مؤسسه دارالحدیث و نویسنده کتاب «حجاب برتر»
