پيامبر در کجا و چه زماني علي را به جانشيني خود برگزيد؟

پرسش: چه زماني و در کجا پيغمبر(صلي الله عليه وآله) صراحتاً علي(عليه السلام) را به خلافت و جانشيني خود برگزيده است؟
پاسخ: اولين روزي که خاتم الانبياء(صلي الله عليه وآله) نبوت خويش را آشکار ساخت، به خلافت علي(عليه السلام) تصريح نمود که به «حديث الدار» معروف است. چنانچه امام احمد حنبل در مسند، محمد بن جرير طبري در «تاريخ الامم والملوک» وابن ابي الحديد معتزلي در شرح نهج البلاغه و حافظ ابو نعيم در حليه الاولياء و بسياري ديگر نقل نموده اند: زماني که آية شريفه (وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَکَ اْلأَقْرَبِينَ)[1]  نازل شد پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) چهل نفر از اشراف، بزرگان و خويشاوندان خود را در منزل عموي خويش، ابوطالب دعوت کرد و به علي(عليه السلام)فرمود: براي ميهمانان يک ران گوسفند و مقداري نان و شير (تقريبا 3 کيلو) تهيه نمايد. وقتي که اشراف و بزرگان قريش بر سر سفره نشستند، به هم نگاه کردند و با خنده مي گفتند: محمد(صلي الله عليه وآله) حتي غذاي يک نفر را هم آماده نکرده است. حضرت فرمود: «کلوا بسم الله؛ با نام خداوند متعال بخوريد». حضار تا توانستند غذا خوردند و پس از سير شدن، دست از غذا کشيدند، اما همچنان غدا تمام نشده بود. آن ها بعدها به يکديگر گفتند: «اين مرد شما را با اين غذا سحر و جادو نمود».[2] .
آنگاه حضرت برخاسته و لب به سخن گشود که قسمتي از فرمايشات ايشان چنين است: «اي فرزندان عبد المطلب! خداي تعالي مرا بر عموم مردم و مخصوصاً بر شما مبعوث گردانيد. من شما را به دو کلمه دعوت مي کنم که بر زبان سبک و آسان، ولي در ترازوي اعمال شما سنگين و گران است، با گفتن اين دو کلمه بر عرب و عجم مالک شويد، تا جميع امور در اختيار شما قرار گيرد. با اين دو کلمه وارد بهشت مي شويد و از

[ صفحه 90]

دوزخ نجات پيدا خواهيد کرد. آن دو کلمه: يکي گواهي به وحدانيت خدا و ديگري
گواهي به رسالت من است. بنابراين اولين کسي که دعوت مرا اجابت و ياري نمايد او برادر من، وزير من، وارث من و خليفه بعد از من خواهد بود».[3] .
ايشان آخرين جمله را سه بار تکرار نمود. در هر بار به جز علي(عليه السلام) کسي پاسخ نداد و فقط علي(عليه السلام) مي گفت: «اي پيامبر خدا من ياريت مي دهم و کمک کار تو مي باشم».
[4]  پس حضرت او را نويد خلافت داد و فرمود: «به درستي که او برادر من، وصي من و خليفه من در ميان شما مي باشد[5] .
امام احمد حنبل و مير سيد علي همداني شافعي از پيامبر خدا نقل مي کنند که فرمود: «اي علي! تو ذمه مرا بري مي کني و تو خليفه من بر امتم مي باشي».[6]  اين حديث در بيش از بيست کتاب معتبر اهل سنت ذکر شده که بيش از حد تواتر است.[7] .
امام احمد حنبل و ابن مغازلي و ثعالبي نيز از حضرت رسول(صلي الله عليه وآله) نقل مي کنند: «همانا که تو برادر من، وصي، خليفه و ادا کننده دِين من هستي».[8]  در جايي ديگر ابوالقاسم حسين بن محمد از انس ابن مالک از پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) نقل مي کند: «به درستي که دوست من، وزير من، خليفه من و بهترين کسي که بعد از خود بجاي مي گذارم تا دِين مرا ادا کند و

وعده مرا وفا کند، همانا علي ابن ابي طالب(عليه السلام) مي باشد».[9] .
مير سيد علي همداني شافعي نيز از خليفه دوم عمر نقل مي کند که چون پيغمبر(صلي الله عليه وآله)بين اصحاب خود عقد اخوت بست، فرمود: «اين علي برادر من در دنيا و آخرت، خليفه من در اهل من، وصي من در امت من و وارث و ادا کننده دين من است. مال او از من و مال من از اوست. نفع او نفع من و ضرر او ضرر من است. پس هر کس او را دوست دارد مرا دوست داشته، و هرکس با او دشمني ورزد با من دشمني داشته است».[10] .
باز همان شخص فرمود: «او وزير و خليفه من است».[11] .
محمد بن يوسف گنجي شافعي نيز از ابوذر غفاري و او از پيغمبر چنين نقل کرده است: «پرچم علي اميرالمؤمنين(عليه السلام) در کنار حوض کوثر بر من وارد شود کسي که پيشواي روي و دست و پا سفيدان است و خليفه من بعد از من است».[12] .
کساني چون خطيب خوارزمي و ابن مغازلي نيز از پيغمبر نقل کرده اند خطاب به علي(عليه السلام)فرمود: «من و علي از يک نور آفريده شده ايم. خداوند قبل از خلقت آدم آن نور را در صلب آدم قرار داد. پس همواره با هم يکي بوديم تا در صلب عبدالمطلب از هم جدا شديم. آنگاه نبوت در من و خلافت در علي مقرر گرديد».[13] .

محمد بن جرير طبري نيز در «کتاب الولايه» از قول پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) نقل مي کند که
ايشان در اوايل خطبه غدير خم فرمود: «جبرئيل از جانب پروردگا، مرا امر نمود که در اين مکان قيام نموده و تمامي مردم، از سفيد و سياه را آگاه سازم که علي ابن ابي طالب(عليه السلام)برادر، وصي، خليفه و امام بعد از من است. اي جماعت! خداوند علي را به عنوان ولي و امام شما نصب، و طاعت او را بر همه واجب نموده است، قول او جايز و حکم او امضا شده است. هر کس با او مخالفت نمايد ملعون و هر کس او را تأييد نمايد، مشمول رحمت خداي تعالي خواهد بود».[14] .
همچنين شيخ سليمان بلخي حنفي در «ينابيع الموده» روايتي را از ابن عباس از پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) نقل مي کند که در آن بسياري از صفات مخصوص حضرت امير(عليه السلام) بيان شده است. هر کدام از اين صفات مي تواند دليل و گواهي بر اثبات خلافت ايشان باشد. معني کامل آن حديث چنين است «يا علي! تو صاحب حوض مني، صاحب پرچم و لواي مني، حبيب دل، وصي، وارث علم من و خليفه مني. تو امانت دار مواريث انبيا و امين خدا و تو حجت پروردگار بر تمامي خلق مي باشي. تو رکن ايمان، نگهبان اسلام، چراغ ظلمت، نور هدايت، علم و مرفوع براي اهل دنيا هستي. هر کس از تو پيروي کند نجات يابد و هر کس مخالفت نمايد هلاک گردد. اي علي تو راه آشکار و واضح و صراط مستقيمي. تو پيشواي سفيد رويان، سلطان مؤمنان، آقا و پيشواي همه کساني هستي که من، آقا و مولاي آنان هستم. البته من مولا و آقاي هر مؤمن و مؤمنه اي هستم. هر حلال زاده اي تو را دوست مي دارد و به جز حرام زاده، کسي تو را دشمن نمي داند. خداوند هيچ گاه مرا به آسمان نبُرد و با من تکلم نکرد مگر آن که فرمود: اي محمد! سلام مرا به علي برسان و به او اعلام کن که او امام دوستان من و نور مطيعان من است. پس اي علي!

اين کرامت گواراي تو باد».[15] .
ابوالمؤيد موفق الدين که از مشاهير خطباي خوارزم است، در کتاب «فضائل اميرالمؤمنين» از پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) چنين نقل مي کند: وقتي در معراج به سدره المنتهي رسيدم از من سؤال شد که محمد! چه کسي را در ميان خلق فرمانبردارتر نسبت به خود يافتي؟ عرض کردم «علي را»، گفتند به راستي که درست پاسخ دادي. آنگاه از من سؤال شد که «آيا براي خود خليفه اي انتخاب نموده اي تا مقاصد تو را به مردم برساند و بندگان مرا از کتابم تعليم دهد». عرض کردم: پروردگارا! هر کس را تو انتخاب نمايي من هم او را اختيار خواهم کرد. پس خطاب آمد که من علي را از براي تو خليفه و وصي اختيار کردم و او را به علم و حلم خود مفتخر نمودم. او امير مؤمنان است و به حق، که نه در گذشته و نه در آينده احدي با چنين مقام و منزلتي نخواهد آمد».[16] .
همچنين صلاح الدين صفدي در «وافي بالوفيات» گفته است: «پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) بر امامت علي(عليه السلام) صراحت نموده و آن حضرت را به امامت برگزيد. صحابه نيز آن را مي دانستند؛ اما عمر بن الخطاب امامت و خلافت علي(عليه السلام) را به خاطر ابوبکر کتمان نمود».[17] .

بسياري از علماي اهل سنت از جمله سبط ابن جوزي و سليمان بلخي حنفي و خطيب خوارزمي و… از قول خليفه دوم از رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه وآله) نقل مي کنند: «اگر تمام درختان قلم، درياها مرکب، جنيان حسابگر و آدميان نويسنده شوند بازهم نمي توانند فضائل علي ابن ابي طالب(عليه السلام) را بر شمرند».

کتاب فضل تو را آب بحر کافي نيست
که تر کني سر انگشتان و صفحه بشماري

از طرفي امام احمد حنبل، طيراني و سيوطي، از پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) نقل کرده اند: «علي با قرآن و قرآن با علي است. اين دو تا کنار حوض کوثر از هم جدا نمي شوند. علي از من است و من از علي هستم. هر کس علي را سب نمايد مرا سب نموده و هر کس مرا سب کند خدا را سب کرده است».[18] .
آنگاه وضعيت معاويه و جانشينان او که تا زمان عمر بن عبد العزيز دستور دادند در منابر بر اميرالمؤمنين و فرزندانش اهانت کنند روشن مي شود.
خلاصه احاديث اين موضوع براي آشنائي بيشتر عبارتند از:
1. حديث الدار يوم الانذار:
اين حديث را در بيست مدرک معتبر علماي اهل سنت از طرق مختلف نقل کرده اند: از جمله احمد بن حنبل در 3 محل از مسند، ثعلبي در تفسير آيه انذار، طبري در تفسير و در تاريخ الامم ابي الحديد از سکافي و ابن اثير، ابونعيم در حليه، حميدي در جمع، بيهقي در سنن ودلائل، حلبي در سيره، نسائي در خصائص، حاکم در مستدرک، بلخي حنفي در ينابيع و گنجي شافعي در کفايه مي باشند.
اصل حديث قبلا ذکر شد، در پايان حديث حضرت فرمود: هر کس دعوت مرا امروز بپذيرد برادر من، وزير من، وارث من، خليفه بعد از من خواهد بود. هيچکس پاسخ نداد. اميرالمؤمنين سه بار پاسخ دادند اي پيامبر خدا من شما را ياري مي کنم. پيامبر

فرمودند: تو وصي و خليفه بعد از من هستي «اطلاق بعد» بلا واسطه را مي رساند.
2. حديث منزلت:
پيامبر در چند مورد فرمودند: يا علي تو براي من بمنزله هارون هستي براي موسي، مگر اين که بعد از من پيامبري نيست که اين حديث را به طرق مختلف علماي اهل سنت نقل کرده اند که به بيست طريق مي رسد و شرح آن گذشت.
3. حديث غدير:
پيامبر(صلي الله عليه وآله) در بازگشت از آخرين حج تمام حجاج را جمع کرده و طي خطبه مفصلي فرمود هر کس من مولاي اويم علي مولاي اوست، اين حديث فوق حد تواتر است از طرق اهل سنت و شيعه و در طول چهارده قرن در توصيف اين واقعه اشعار زيادي سروده شده است که براي تفصيل به کتاب الغدير مراجعه شود.
4. احمد بن حنبل در مسند و علي شافعي در مودة القربي و ديگران از پيامبر نقل مي کند:اي علي تو ذمه مرا بري مي کني و تو خليفه من بر امت من هستي.
5. احمد بن حنبل از طرق متعدد و مغازلي شافعي در مناقب و ثعالبي در تفسير نقل مي کند: پيامبر(صلي الله عليه وآله) به اميرالمؤمنين(عليه السلام) فرمودند: تو برادر من و وصي من و خليفه من و اداء کننده دين من هستي.
6. همداني شافعي در مودة القربي از عمر بن الخطاب نقل مي کند پيامبر فرمود: اين علي برادر من در دنيا و آخرت و خليفه من در خانواده من و وصي من در امت من و وارث علم من، ادا کننده دين من، مال او از من و مال من از او، نفع او نفع من، ضرر او ضرر من، کسي که او را دوست دارد مرا دوست داشته و کسي که با او دشمني کند با من دشمني کرده است.
7. نسائي صاحب يکي از صحاح سته نقل مي کند پيامبر بعد از حديث منزلت هاروني به اميرالمؤمنين فرمود: تو خليفه من بر هر مؤمن بعد از من هستي
8 ـ عليّ مع الحقّ و الحقّ مع عليّ حيث دار؛ علي با حق است و حق با علي هر چه (روزگار) بگردد.[19] .

منابع :

كتاب شهابي در شب