چنین گفت ابن عربی (1)

ابن عربی : اهل بیت غیر معصوم اما عمر معصوم است! 

از این پس برای آشنایی بیشتر خوانندگان با مذهب و عقاید ابن عربی ـ که سهم بسیار مهمی در عرفان مصطلح و تصوف و نیز فلسفه ملاصدرا دارد ـ گزیده هایی از آرا و نظرات او  را با عنوان کلی «چنین گفت ابن عربی» منعکس خواهیم کرد.

علی رغم آن که ابن عربی سنی ای متعصب است و از یک جهت نیز به دلیل پلورالیسم شدید عرفانی او، باید او را فردی لامذهب و یا همه مذهب قلمداد کرد، کسانی اصرار دارند تا از وی چهره ای شیعی بسازند و البته دلیل این اصرار بر شیعه بودن ابن عربی بدتر از اصل مساله است، چرا که این عده سخت مجذوب عرفان وحدت وجودی ابن عربی بوده و از همین رو می خواهند برای تسهیل در اخذ مبانی عرفانی ابن عربی، وی را شیعه جلوه داده تا در پاسخ به این سئوال که چگونه یک مخالف اهل بیت علیهم السلام می تواند منشأ مطالب عالی عرفانی شود، پاسخی داشته باشند. اما همین طور که گفتیم این دلیل بدتر از مساله شیعه نشان دادن ابن عربی است چرا که نظریه وحدت وجود در تعارض با برهان و قران و آموزه های توحیدی اهل بیت علیهم السلام است و قائل به وحدت وجود در واقع عقیده خود را در باب توحید و معرفت الله تخریب کرده است و شیعه بودن ابن عربی ذره ای از بطلان این نظریه نمی کاهد.

با این حال در اینجا به مطلبی از ابن عربی در مورد اهل بیت علیهم السلام اشاره می کنیم که تقابل او را با تفکر و مبانی شیعه به وضوح نشان می دهد. ابن عربی در تفسیر آیه تطهیر که بر اساس تشیع مختص به پنج تن آل عبا علیهم السلام و امامان معصوم از فرزندان امام حسین علیهم السلام می باشد و  بیانگر عصمت آنان از هر گونه گناه و خطا است، از یک سو معنای آل را وسیع گرفته و آن را شامل همه فرزندان حضرت زهراء علیها السلام و همه خویشاوندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و نیز علما و صالحان و مومنان  می داند و از دیگر سو ارتکاب حتی گناهان کبیره از اهل بیت از نظر او ممکن و محتمل است!  

وی در باره معنای آل می گوید:      

« آل الرجل در لغت عرب، نزدیکان و خواص او هستند. و خواص انبیا و آل ایشان صالحان، علما و مؤمنان هستند.»[1]  

ابن عربی می افزاید: «پس تخیل نکنید که آل محمد (ص) همان اهل بیت و خواص ایشان هستند، نزد عرب این گونه نیست. وقتی خداوند می فرماید: « أدخلوا آل فرعون»، اراده خاصّان او را می کند.»[2]

ابن عربی درباره عصمت اهل بیت علیهم السلام و آیه تطهیر می گوید:

 « شریف ها [اصیل ها، فرزندان رسول الله صلی الله علیه و آله]، همه فرزندان فاطمه و هرکه از اهل بیت باشد مانند سلمان فارسی، همگی تا روز قیامت شامل غفران این آیه می شوند. این افراد از طرف پروردگار جزء پاکان هستند و به واسطه شرافت پیامبر و عنایت خداوند به او، مورد عنایت خدا قرار می گیرند. حکم این شرافت برای اهل بیت فقط در آخرت می باشد که مورد بخشش الهی واقع می شوند. و اما در دنیا هرکاری از ایشان سر بزند حدّ برایشان جاری می گردد، مانند کسی که زنا می کند یا دزدی یا شرب خمر و حد بر او جاری می شود و توبه می کند و مغفرت خداوند شامل او می شود، همان طور که ایشان را توبیخ و مذمت نمی کند. سزاوار است که هر مسلمان مؤمن به خدا و آنچه خدا نازل کرده، توسط خداوند و به وسیله آیه «لیذهب عنکم الرجس…» تصدیق شود. و باید در همه آنچه که از اهل بیت صادر شده معتقد باشد که: خداوند به خاطر آیه از ایشان درگذشته است، پس نباید هیچ مسلمانی ایشان [اهل بیت] را مذمت کند…»[3]

این عقیده ابن عربی در باره عدم عصمت اهل بیت علیهم السلام  و احتمال ارتکاب گناه کبیره توسط آنان در حالی است که او عمر بن خطاب را معصوم می داند و معتقد است پیامبر بر عصمت او تصریح کرده است. وی در فتوحات می نویسد:

 «یکی از اقطاب این مقام [مقام محدَّث بودن و مورد خطاب و مکالمه خدا قرار گرفتن] عمر بن خطاب و دیگری احمد بن حنبل است و بدین جهت پیامبر صلی الله علیه و آله در باره نیروی خدادادی عمر فرمود:ای عمر! ملاقات نکرد شیطان تو را در راهی مگر آنکه راه خود را تغییر داده و طریق دیگری را پیش گرفت. این سخن پیامبر گواه بر عصمت عمر است زیرا پیامبرِ معصوم، شهادت (بر عصمت او) داده است. پس عمر به نص پیامبر جز در مسیر حق گام نمی گذارد و  در راه حق از سرزنش هیچ سرزنش کننده ای باکی ندارد.»[4]

[4] . فتوحات مکیه ج 1، ص 200

مهدی نصیری