چه کسی به ابوبکر لقب «صدیق» و به عمر لقب «فاروق» را داد ؟

طبق روایات صحیح السندی که در بسیاری از کتاب‌های اهل سنت وجود دارد، این دو لقب مبارک، از القاب اختصاصی آقا امیر المؤمنین علیه السلام بوده است ؛ اما اهل سنت تلاش کرده اند که این فضلیت را برای خلفای دیگر نقل کنند. ما به چند روایت اشاره می‌کنیم.
۱. بسیاری از علمای اهل سنت ؛ از جمله ابن ماجه قزوینی در سننش که یکی از صحاح سته اهل سنت به شمار می‌‌آید، با سند صحیح نقل کرده‌:
عَنْ عَبَّادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَأَخُو رَسُولِهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَأَنَا الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ لَا یَقُولُهَا بَعْدِی إِلَّا کَذَّابٌ صَلَّیْتُ قَبْلَ النَّاسِ بِسَبْعِ سِنِینَ.
سنن ابن ماجه، ج۱، ص ۴۴، و البدایه والنهایه، ج۳، ص ۲۶ و المستدرک، حاکم نیشابوری، ج۳، ص ۱۱۲ وتلخیص آن، تألیف ذهبی در حاشیه همان صفحه، و تاریخ طبری، ج۲، ص ۵۶، والکامل، ابن الاثیر، ج۲، ص ۵۷ و فرائد السمطین، حموینی، ج ۱ ص ۲۴۸ و الخصائص، نسائی، ص ۴۶ با سندی که تمام روات آن ثقه هستند، و تذکره الخواص، ابن جوزی، ص ۱ ۸ و ده‌ها سند دیگر.
عباد بن عبد الله گوید : علی علیه السلام فرمود : من بنده خدا، برادر رسول خدا و صدیق اکبر هستم، پس از من جز دروغگو کسی دیگر خود را «صدیق» نخواهد خواند، من هفت سال قبل از دیگران نماز می‌خواندم.
محقق سنن ابن ماجه در ادامه می‌نویسد :
فی الزوائد : هذا إسناد صحیح. رجاله ثقات. رواه الحاکم فی المستدرک عن المنهال. وقال : صحیح على شرط الشیخین.
(بوصیری) این روایت را در زوائد (سنن ابن ماجه) نقل کرده و گفته است : ” سند آن صحیح و راویان آن مورد اعتماد هستند “. همچنین حاکم نیشابوری آن را نقل کرده و گفته است : ” این روایت طبق شرائط مسلم و بخاری صحیح است “.
۲. ابن قتیبه دینوری در کتاب المعارف می‌نویسد :
عن معاذه بنت عبد الله العدویه سمعت علی بن أبی طالب على منبر البصره وهو یقول أنا الصدیق الأکبر آمنت قبل ان یؤمن أبو بکر وأسلمت قبل أن یسلم أبو بکر.
المعارف – ابن قتیبه – ص ۱۶۹ و تهذیب الکمال – المزی – ج ۱۲ – ص ۱۸ – ۱۹ و البدایه والنهایه – ابن کثیر – ج ۷ – ص ۳۷ و. …
معاذه دختر عبد الله ‌گوید که از علی بن أبی طالب علیه السلام شنیدم که بر بالای منبر بصره می‌فرمود : من صدیق اکبر هستم، ایمان آوردم قبل از آن که ابوبکر ایمان بیاورد، اسلام آوردم قبل از آن که ابوبکر اسلام بیاورد.
۳. ابن مردویه اصفهانی در مناقبش ؛ فخررازی، آلوسی، أبو حیان و جلال الدین سیوطی در تفسیرشان و نیز متقی هندی در کنز العمال، مناوی در فیض القدیر و. .. نقل کرده‌اند که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم فرمود :
” الصدیقون ثلاثه : حبیب النجار مؤمن آل یاسین، وحزبیل مؤمن آل فرعون، وعلی بن أبی طالب الثالث، وهو أفضلهم.
مناقب علی بن أبی طالب (ع) وما نزل من القرآن فی علی (ع) – أبی بکر أحمد بن موسى ابن مردویه الأصفهانی – ص ۳۳۱ و الجامع الصغیر – جلال الدین السیوطی – ج ۲ – ص ۱۱۵ و کنز العمال – المتقی الهندی – ج ۱۱ – ص ۶ ۱ و فیض القدیر شرح الجامع الصغیر – المناوی – ج ۴ – ص ۳۱۳ و تفسیر الرازی – الرازی – ج ۲۷ – ص ۵۷ و تفسیر البحر المحیط – أبی حیان الأندلسی – ج ۷ – ص ۴۴۲ و تفسیر الآلوسی – الآلوسی – ج ۱۶ – ص ۱۴۵ و تاریخ مدینه دمشق – ابن عساکر – ج ۴۲ – ص ۴۳ و ج ۴۲ – ص ۳۱۳ و المناقب – الموفق الخوارزمی – ص ۳۱ و. ..
صدیقان سه نفر هستند : حبیب نجار، مؤمن آل یاسین، حزقیل مؤمن آل فرعون، و علی بن أبی طالب علیه اسلام که او برتر از آن ها است.
اگر لقب ابوبکر نیز صدیق بود، باید پیامبر اسلام متذکر می‌شد و به جای الصدیقون ثلاثه، می‌فرمود : « الصدیقون اربعه » و ابوبکر را نیز داخل آن می‌کرد ؛ از این رو نامگذاری ابوبکر به صدیق با حصر صدیق در آن سه نفر از سوی نبی مکرم اسلام نمی‌سازد.
جالب این است که جلال الدین سیوطی، مفسر و ادیب مشهور اهل سنت در کتاب الدر المنثور و نیز قندوزی حنفی در ینابیع المودهعین همین روایت را با کمی تفاوت از کتاب تاریخ بخاری این گونه نقل می‌کنند :
وأخرج البخاری فی تاریخه عن ابن عباس قال قال رسول الله صلى الله علیه وسلم الصدیقون ثلاثه حزقیل مؤمن آل فرعون وحبیب النجار صاحب آل یاسین وعلی بن أبی طالب.
الدر المنثور – جلال الدین السیوطی – ج ۵ – ص ۲۶۲ و ینابیع الموده لذوی القربى – القندوزی – ج ۲ – ص ۴
ولی وقتی به نسخه‌های مختلف تاریخ صغیر و تاریخ کبیر بخاری مراجعه می‌کنیم، این روایت را در آن نمی‌یابیم. این نیز یکی دیگر از ظلم‌های است که دشمنان امیر المؤمنین در حق آن حضرت مرتکب شده‌اند و قصد داشته‌اند که با این کار فضائل بی حد و حصر امیر المؤمنین علیه السلام را از چشم مردم دور نگهداراند ؛ غافل از این که قبل از آن‌ها برخی از علمای خودشان این مطلب را دیده و نقل کرده‌اند.
اعتراف علمای اهل سنت بر جعلی بودن این دو لقب برای ابوبکر و عمر :
از طرف دیگر بسیاری از علمای اهل سنت اعتراف کرده‌اند که این دو لقب، شایسته ابوبکر و عمر نیست و حدیث آن جعلی است. ابن جوزی، عالم معروف اهل سنت در کتاب الموضوعات می‌نویسد :
عن أبى الدرداء عن النبی صلى الله علیه وسلم قال : رأیت لیله أسرى بى فی العرش فرنده خضراء فیها مکتوب بنور أبیض : لا إله إلا الله محمد رسول الله أبو بکر الصدیق عمر الفاروق».
أبی درداء از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم نقل می‌کند که آن حضرت فرمود : در شب معراج دیدم که در عرش خداوند بر لوحی سبز با نور سفید نوشته شده بود « خدایی جز خدای یکتا نیست، محمد صلی الله علیه وآله وسلم رسول او است، ابوبکر صدیق و عمر فاروق است !.
بعد در نقد روایت می‌نویسد :
هذا حدیث لا یصحّ، والمتّهم به عمر بن إسماعیل قال یحیى : لیس بشئ کذّاب، دجال، سوء، خبیث، وقال النسائی والدارقطنی : متروک الحدیث.
الموضوعات، ابن جوزی، ج۱، ص ۳۲۷.
این حدیث صحیح نیست و کسی که به آن متهم است عمر بن اسماعیل است. یحیی بن معین در باره او گفته است : سخن او ارزش ندارد، دروغ‌گو است، آدمی بد و خبیث است. نسائی و دارقطنی گفته‌اند : حدیث او متروک است.
و در جای دیگر می نویسد :
هذا باطل موضوع وعلى بن جمیل کان یضع الحدیث. …
الموضوعات، ابن جوزی، ج۱، ص ۳۳۶.
این روایت باطل و ساختگی است و علی بن جمیل حدیث جعل می کرده است
و در جای سوم می‌گوید :
هذا حدیث لا یصح عن رسول الله صلى الله علیه وسلم. وأبو بکر الصوفى ومحمد بن مجیب کذابان، قاله یحیى بن معین.
الموضوعات، ج۱، ‌ ص۳۳۷.
این حدیث از رسول خدا صلی الله عله وآله وسلم صحیح نیست ؛ زیرا ابوبکر صوفی و محمد بن مجیب هر دو دروغگو هستند، این سخن را یحیی بن معین گفته است.
هیثمی نیز بعد از نقل روایت می نویسد :
رواه الطبرانی وفیه على بن جمیل الرقى وهو ضعیف.
مجمع الزوائد، ‌ الهیثمی، ‌ ج۹، ص۵۸.
این روایت را طبرانی نقل کرده و در سند آن علی بن جمیل رقی است و او ضعیف است.
و متقی هندی بعد از نقل آن می‌گوید :
کر وفیه محمد بن عامر کذّاب
کنز العمال، ج۱۳، ص۲۳۶.
ابن عساکر آن را نقل کرده و در سند آن محمد بن عامر، دروغگو است.
ابن حبان بعد از نقل دو روایت در این باره، ‌ می‌نویسد :
وهذان خبران باطلان موضوعان لا شکّ فیه، وله مثل هذا، أشیاء کثیره یطول الکتاب بذکرها.
کتاب المجروحین، ‌ج ج۲، ‌ ص۱۱۶.
شکی نیست که این دو روایت باطل و ساختگی است. روایات بسیاری همانند آن وجود دارد که با ذکر همه آن‌ها کتاب ما طولانی خواهد شد.
ابن حجر عسقلانی و شمس الدین ذهبی نیز بعد نقل روایت می‌گویند :
هذا باطل، والمتهم به حسین.
میزان الاعتدال، ذهبی، ج۱، ‌ ص۵۴ و لسان المیزان، ابن حجر، ج۲، ص۲۹۵.
این روایت باطل است و متهم به آن حسین است.
و ابن کثیر دمشقی سلفی نیز در این باره می‌گوید :
فإنّه حدیث ضعیف فی إسناده من تکلم فیه ولا یخلو من نکاره، والله أعلم.
البدایه والنهایه، ج۷، ‌ ص۲۳ .
این حدیث ضعیفی است و در سند آن کسی است که در باره او سخن‌ها گفته شده و سخن او از منکرات خالی نیست.
نخستین بار اهل کتاب عمر را فاروق نامیدند :
محمد بن سعد در الطبقات الکبری، ابن عساکر در تاریخ مدینه دمشق، ابن اثیر در اسد الغابه و محمد بن جریر طبری در تاریخش می‌نویسند :
قال بن شهاب بلغنا أن أهل الکتاب کانوا أول من قال لعمر الفاروق وکان المسلمون یأثرون ذلک من قولهم ولم یبلغنا أن رسول الله صلى الله علیه وسلم ذکر من ذلک شیئا.
الطبقات الکبرى – محمد بن سعد – ج ۳ – ص ۲۷ و تاریخ مدینه دمشق – ابن عساکر – ج ۴۴ – ص ۵۱ و تاریخ الطبری – الطبری – ج ۳ – ص ۲۶۷ و أسد الغابه – ابن الأثیر – ج ۴ – ص ۵۷.
ابن شهاب گوید : این گونه به ما رسیده است که اهل کتاب نخستین کسانی بودند که به عمر لقب فاروق دادند و مسلمانان از سخن آن‌ها متأثر شدند و این لقب را در باره عمر استعمال کردند و از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم هیچ مطلبی در این باره به ما نرسیده است.
و نیز ابن کثیر دمشقی سلفی در ترجمه عمر بن الخطاب در کتاب معتبر البدایه والنهایه می‌نویسد :
عمر بن الخطاب بن نفیل بن عبد العزى. .. أبو حفص العدوی، الملقب بالفاروق قیل لقبه بذلک أهل الکتاب
البدایه والنهایه – ابن کثیر – ج ۷ – ص ۱۵ .
عمر بن الخطاب. .. ملقب به فاروق، ‌گویند که اهل کتاب این لقب را به عمر دادند.
در نتیجه، لقب «صدیق» مخصوص امیر المؤمنین است و هر آن‌چه اهل سنت از زبان پیامبر اسلام در باره ابوبکر نقل کرده‌اند، ساخته و پرداخته دیگران است ؛ همان طور که لقب «فاروق» نیز از آنِ امیر المؤمنین بوده و اهل کتاب آن را به خلیفه دوم هدیه کرده‌اند.
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
——————————————-
سوال کننده : سلمان احدی
منبع : www.alsoal.ir