پيدايش تشيع
در مورد پيدايش تاريخي شيعه و ظهور آن نظرات گوناگوني از سوي مورّخين ارائه شده که به عمده آن‏ها اشاره مي‏کنيم:

ظهور تشيع در عصر پيامبر

شيعه اماميه معتقد است که بذر اوليّه تشيّع را خداوند در قرآن کريم نشانده و پيامبر اکرم‏صلي الله عليه وآله در طول دوران رسالتش آن را آبياري کرده است. بنابراين شجره طيبه تشيّع در زمان حضور نبيّ گرامي اسلام به ثمر نشسته و به همين جهت عدّه‏اي در زمان پيامبرصلي الله عليه وآله به اين عنوان معروف بوده‏اند؛ مثل: سلمان فارسي، ابوذر غفاري، مقداد بن اسود و غيره. اين قول و نظريه را – ان شاء اللَّه – اثبات خواهيم کرد.

ظهور تشيع در سقيفه

بعضي از تاريخ نگارانِ اهل سنّت معتقدند: هنگامي که در سقيفه عدّه‏اي – به تبع نص – به دنبال حضرت علي‏عليه السلام رفتند، تشيّع به وجود آمد. ابن خلدون،[1]  دکتر حسن ابراهيم حسن،[2]  احمد امين مصري[3]  و محمّد عبداللَّه عنّان[4]  از نويسندگان اهل سنت و جولد تسهير[5]  (شرق‏شناس معروف) اين نظريه را پذيرفته‏اند.

ظهور تشيع هنگام قتل عثمان

گروهي نيز عقيده دارند که هنگام حمله مردم به خانه عثمان و کشتن او، تشيّع ظهور پيدا کرده است. از ميان اهل سنت، ابن حزم اندلسي[6]  و دکتر علي سامي النشار[7]  و از بين شرق‏شناسان، فلهاوزن چنين نگرشي دارند.[8] .

ظهور تشيع پس از شهادت حسين بن علي‏

دکتر کامل مصطفي شبيبي معتقد است که تشيّع و شيعه پس از شهادت امام حسين‏عليه السلام ظاهر گشته است.[9] .

تأثر تشيع از افکار فارسيان

برخي معتقدند که فکر و ايده تشيّع برخاسته از افکار ايراني است که به پايتخت اسلام نفوذ کرده است. از ميان شرق‏شناسان، دوزي،[10]  فان فلوتن،[11]  براون،[12]  و از ميان اهل سنت، احمد امين مصري[13]  و احمد عطية اللَّه[14]  چنين نظريه‏اي را ابراز کرده‏اند.

تشيع متأثر از افکار ابن سبأ
عده‏اي معتقدند که تشيّع متأثّر از افکار عبداللَّه بن سبأ مي‏باشند که در عصر عثمان، مسلمان شد. برخي از اين افراد عبارتند از: دکتر علي سامي النشار،[15]  سيد محمد رشيد رضا،[16] شيخ محمّد ابوزهره[17] و ابوالحسن ملطي.[18] .
در اين بحث نظريه اوّل را به اثبات خواهيم رساند که در نتيجه، آراي ديگر خود به خود ابطال خواهند شد؛ اگرچه در رساله‏اي مستقلّ هم راجع به عبداللَّه بن سبأ بحث نموده‏ايم.

منابع

[1] تاریخ ابن خلدون , ج3 , ص 364

[2] تاریخ السلام  , ج1 , ص 371

[3] فجر السلام , 266

[4] تاریخ الجمعیات السریه , ص 26

[5] العقیده و الشریعه فی الاسلام , ص 174

[6] الفصل , ج2 , ص 78

[7] نشأة الفکر الفلسفی فی الاسلام , ج2 , ص78

[8] الخوارج والشیعه , ص 146

[9] الصله بین التصوف و التشیع , ص23

[10] تاریخ المذاهب الاسلامیه , ج1 , ص41

[11] همان

[12] فجرالاسلام , ص111 ,

[13] همان

[14] القاموس الاسلامی الاسلامی ,ج3 , ص222

[15] نشأة الفکر الفلسفی فی الاسلام , ج2 , ص18

[16] السنه و الشیعه  , ص 4-6

[17] المذاهب الاسلامی , ص64

[18] التنبیه و الرد علی اهل الاهواء البدع , ص25