شب های قدر اعمال و و ظایفی دارد که در اینجا به اعمال مشترکه در این شب ها اشاره می کنیم تا کسانی که طالب خوش بختی و سعادت هستند، به انجام آنها بپردازند:
1. غسل
شست و شویى كن و آنگه به خرابات خرام
تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده (1)
جهت پاكیزگى جسم و صفاى روح و روان ، مستحب است(2) به نیت شب قدر و با قصد تقرب به خدا در اول آن شب ، غسل انجام شود.(3)
سید ابن طاووس در اقبال به سند خود از امام صادق (علیه السلام ) روایت مى كند كه پیامبر (صلى الله علیه و آله) در دهه آخر ماه رمضان هر شب غسل مى كرد.(4)
2. احیا و شب زنده دارى
حضرت باقر العلوم (علیه السلام ) به نقل از آباء كرامش نقل مى كند:
((رسول خدا (صلى الله علیه و آله) نهى كرد كه از شب بیست و یكم و شب بیست و سوم ، غفلت شود و نهى كرد كه كسى در آن شب بخوابد.))(5)
یحیى بن علاء گوید: ((حضرت صادق (علیه السلام ) سخت بیمار بود، دستور داد او را به مسجد رسول خدا (صلى الله علیه و آله) بردند. آنجا تا صبح شب بیست و سوم ماه رمضان بیتوته كرد.))(6)
براى انسان مومن ، سزاوار نیست تا در شبى كه آسمانیان میهمان او شده اند، حجاب غفلت به روى خویش اندازد و خود را از همنشینى با آنها محروم سازد؛ لذا مستحب است، آن شب را تا صبحگاهان شب زنده دارى نماید و این خود نوعى مبارزه با خمودگى و سستى و خواب سنگینى است كه انسان را از هدف هاى عالى اش باز مى دارد و از همه مهم تر این كه طریق شكستن شب و خاتمه دادن به حاكمیت ظلمت را به ما مى آموزد و آدمى را به مقام ((محمود)) مى رساند.
مگو شبى به عبادت چگونه روز كنم كه دوست را ننماید، شب وصال ، دراز
بر آر دست تضرع ، ببار اشك ندم ز بى نیاز بخواه ، آنچه بایدت بى ناز
3. شناخت شان قرآن
4. تلاوت قرآن
چه لذت بخش است كه در شب نزول قرآن ، كنار چشمه سار كلام وحى خاضعانه بنشینیم و دل و قلب تشنه را از آن سیراب نماییم . و چه شیرین و شور آفرین است لحظه فرا رسیدن وقت دیدار و عروج كه مریضان و دردمندان در ساحت قرآن دست نیاز بلند مى كنند و زمزمه ((القرآن شفاء)) را سر مى دهند.
شبى كه تلاوت قرآن (هر قدر میسور باشد) در آن شب ، بهترین ذكر است، به خصوص تلاوت سوره هاى ((یس ))، ((عنكبوت ))، ((روم ))، ((دخان )).
در تلاوت قرآن، اولین نكته اى كه لازم است مورد توجه قرار گیرد، الهام گرفتن از آن براى تقویت فكر و اندیشه و ایمان و شناخت مبداء و معاد و یافتن راه سعادت و فلاح و قرب الى الله است و دومین نكته، اهداى ثواب آن به اروح طیبه انبیا و ائمه هدى (علیهم السلام ) و شهدا و صلحا و علما و گذشتگان به خصوص بنیان گذاران مراكز مذهبى كه خود سبب مضاعف شدن ثواب مى گردد و سومین نكته ، رعایت آداب قرائت است .
5. توبه و استغفار
چه فرصتى بهتر از شب قدر براى آشتى كردن با خدا و بازگشت به سوى او، شبى كه مى توان آبرومندان درگاه حق و ملائكه و روح و قرآن را واسطه قرار داد و آن گاه با دلى سرشار از امید به رحمت و مغفرت، متوجه رب العالمین شد؛ به حق ، شب قدر، شب توبه و بازگشت به سوى خداست كه :
ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین .(7)
به راستى خدا افرادى را كه پى در پى توبه و استغفار مى كنند و نیز طهارت جویان و پاكى طلبان را دوست دارد.
در بعضى از اخبار آمده است ، زمانى كه فرد گنهكار از كرده خود پشیمان شد و به سوى خدا بازگشت و گفت :
خدایا من بد كردم . خداوند متعال مى فرماید: من آن را پوشاندم .
فیقول : ((الهى انا ندمت ؛ من پشیمان شدم .))
خداوند مى فرماید:
((و انا قبلت ؛ من هم قبول كردم .))
و مى فرماید:
ایها الشاب ، اذا تبت ثم نقضت ، فلا تستحى ان ترجع الینا؛
اى جوان ! چنان چه توبه كردى و شكستى ، از این كه دوباره به سوى ما باز گردى شرمگین مباش .
و اذا انقضت ثانیا، فلا تستحى او …
((هر گاه براى دومین بار توبه خود را شكستى ، شرمگین مباش و مبادا حیا تو را از بازگشت به سوى ما براى سومین بار باز دارد و اگر بار سوم هم توبه خود را شكستى ، باز هم براى چهارمین بار به سوى ما باز گرد.))
((منم بخشنده اى كه بخل نمى ورزم .))
((منم حلیم و بردبارى كه عجله نمى كنم .))
((منم آن كه بر گناهان پرده مى افكنم و توبه كنندگان را مى پذیرم و از خطاكاران در مى گذرم و به پشیمانان رحم مى نمایم و منم ارحم الراحمین .))
((چه كسى به درگاه ما آمد و او را رد كردیم ؟))
((چه كسى به ما پناه آورد و ما او را رد كردیم ؟))
((چه كسى به نزد ما بازگشت كه او را نپذیرفتیم ؟))
((چه كسى از ما خواهشى كرد كه به او عطا نكرده باشیم ؟))
((چه كسى از ما طلب آمرزش كرد كه ما او را نیامرزیده باشیم ؟)
((منم خدایى كه گناهان را مى آمرزم و عیب ها را مى پوشانم و اندوهناكان را یارى مى رسانم و بر گریه كننده و زارى كننده رحم مى كنم و منم داناى امور آشكار و نهان .))(8)
6. خواندن دعاى جوشن كبیر و دیگر ادعیه ماثوره
از جمله :
اللهم انى امسیت لك عبدا داخرا، لا املك لنفسى نفعا و لا ضرا و ….(9)
خداوندا، من در حالى كه بنده آستان بوس تو بودم ، شب را به پایان بردم ، مرا اندیشه سود و زیانى براى خویشتن نیست و قدرت آن را در خود نمى بینم كه بدى را از خویش دور نمایم ، این اعتراف را به زیان خود و به سبب ناتوانى و درماندگى مى كنم ، پس از تو مى خواهم كه بر محمد و آل او رحمت فرستى و آنچه را كه از آمرزش به من و همگى زن و مرد مؤ من نوید داده اى ، به انجام رسان و نعمت خود را بر این بنده فقیر و بیچاره و ناتون ، كامل گردان ؛ خداوندا، مرا از یاد خود فراموشى مده ، به خاطر آنچه كه به من ارزانى داشته اى و مرا بى خبر از احسان و نومید از رحمتت قرار مده ، هر چند سستى در نهان و آشكار و سلامت و بیمارى و سختى و آسودگى از سوى من بوده باشد، كه تو دعاى ما را مى شنوى و اجابت خواهى كرد.))
پی نوشت ها:
1.حافظ.
2.یحیى بن سعید در نزهه الناظر، ص 14. غسل هاى مستحبى را 45 غسل مى داند.
3.وسائل الشیعه ، ج 2، ص 936.
4.سید محسن امین ، مفتاح الجنات ، ج 3، ص 283.
5.دعائم الاسلام ، ج 1، ص 281 و بحارالانوار، ج 97، ص 4.
6.امالى طوسى ، ص 676 و بحارالانوار، ج 97، ص 4.
7.بقره (2) آیه 222.
8.الطریق الى الله ، ص 172 و 173.
9.كفعمى ، المصباح ، ص 585 و بحارالانوار، ج 95، ص 148.
