برخي از فتاوي ابن عربي (بخش دوم)

ابو عبدالله محمد بن علي طايي حاتي اندلسي معروف به ابن عربي از مشاهير عرفان، در قرن ششم و هفتم مي زيسته است. او در هفتم رمضان سال 560 هجري قمري در مرسيه متولد و در 28 ربيع الاخر سال 638 در دمشق در گذشت. قبر او در صالحيه دمشق است . سخن در باره ي ابن عربي و عقايد او بسيار است، بعضي او را شيعه و برخي او را از عامه‌ مي دانند. در شماره ي قبلي، بعضي از فتاوي ابن عربي را از كتاب فتوحات ذكر كرديم كه عبارتند از:

الف) عدم وجوب قضای نمازی که عمداً ترک شده­است            ب) عدم اشكال استماع غنا.

ج) عدم حرمت  تخلّی به سوی كعبه.                                  د) وجوب نماز جمعه بر مسافر.

هـ) عدم وجوب قضا و كفاره بر كسي كه دانسته روزه بخورد.

بر آگاهان مسايل شرعي، روشن است كه اين فتاوي با هيچ يك از نظرات علماي شيعه از گذشته تا حال هماهنگ نيست. در اين شماره نظر شما را به پاره اي ديگر از فتاوي ابن عربي جلب مي­كنيم:

1- ابن­عربي مي­گويد: « الصَلاةُ خَيرٌ مِن النَّومِ » بجاي « حَيّ عَلي خَيرِ العَمَلِ » سنت حسنه است.

همانطور كه مي­دانيد، اولين بار اين حكم، توسط خليفه دوم صادر شد. او مردم را مجبور كرد در نماز صبح بجاي «حَيّ عَلي خَير العَمَل» جمله­ي «الصَلاةُ خَيرٌ مِن النَوم» را بگويند. ابن­عربي همانطور كه خود معترف است به تبعيت از خليفه­ي دوم جمله­ي «الصَلاةَ خَيرٌ مِن النَوم» را در اذان صبح،  نه تنها جايز، بلكه آن را به حد وجوب مي­رساند. او فتواي خود را به حديث «مَنْ سَنَّ سُنَّةً حسنةً» مؤيد مي­كند، غافل از اينكه مورد روايت در اجرايي ساختن نظر شارع است، نه ساختن شريعت تازه.

ابن عربي در مورد جمله­ي « نماز بهتر از خواب است» چنين مي­نويسد: « بعضي آن را جزو اذان شرعي شمرده و معتبر مي­دانند و برخي آن را از كارهاي عمر دانسته و برای آن اعتبار قايل نيستند، اما مذهب ما اين است كه آن شرعي است، اگر چه از كارهاي عمر است، زيرا كه شارع، خود فرموده­است: « هر كس رويّه­ي نيكي را ايجاد كند براي او اجرش خواهد بود » و ترديدي نيست كه اين سنت، نيك مي­باشد، لذا شايسته است به استناد به اين حديث ذكر اين جمله را معتبر بدانيم و به اين اعتبار، اذان با اين جمله، مشروع خواهد بود.»[1]

2- ابن عربي مي­گويد، « تكتيف » ( يعني قرار دادن دست روي دست، در حال نماز ) جايز است بلكه به آن توصيه نيز شده است. وي  مي­نويسد: « … خدا بندگان را به قيام در حالي كه دست هاي خود را روي هم گذارده اند دعوت كرد و اين طور قيامي جز براي پادشاهان سزاوار نيست … و به همين خاطر است كه دستور به تكتيف در نماز داد. زيرا اينجا محل قيام عبد در مقابل پادشاه است. »[2]

3- ابن عربي حكم به جواز آمين بعد از سوره­ي فاتحه را صادر مي­كند.[3]

4- ابن عربي موافق عامه، اضطباع را در طواف لازم مي­داند. اضطباع يعني طوري لباس احرام را بپوشد كه شانه راست لخت و شانه چپ پوشيده باشد. این فتواي او، مستند است به روايتی از ترمذي: « ترمذي صاحب سنن و او از يعلي بن اميّه نقل مي­كند كه نوشته است: رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در حالي كه نيمي از ردايش بردوش و نيمي زير بغلش بود، طواف كعبه كرد.[4]

5- این بسیار تأسّف برانگیز است که عامه، روزه­ي روز عاشورا بلكه كل محرم را مستحب مي­دانند و روايتي را در مدح روزه­ي روز عاشورا به عنوان روز نجات بني اسرائيل از فرعونيان ساخته­اند و براي روزه­ي آن روز  ثواب فراوان نقل كرده­اند. ابن عربی این مطـالب را در فتوحات ردّ نمی­کنـد و بـا ذکر روایتی تلویحاً بر آن صحّـه می­گـذراد. او می­نویسد: « مسلم از ابي قتاده ذكر كرد كه رسول خدا صلي الله عليه و سلم درباره­ي روزه­ي روز عاشورا فرمود: چون روز عاشورا را روزه گرفتي، به حساب خدا بدان كه كفاره­ي گناهان سال گذشته­ات قرار دهد. »[5]

6- ابن عربي مي­گويد دباغي، پوست ميته را پاك مي­كند.

وي مي­نويسد: آنچه كه به سمت آن رفته­ام و به آن معتقدم اين است كه انتفـاع از كليه­ي پوست­هاي ميته جـايز است و دباغي آنها را پاك مي­كند و چيزي از ميته حيوانات را دور نمي­افكنم.[6]

7- ابن عربي تمام بدن زن را عورت ندانسته بلکه عورت او را در قُبُل و دُبُر منحصر مي­داند.

وي در باب عورت زن مي­نويسد: بعضي معتقدند كه غير از صورت و كفين، تمام بدن زن عورت است …. ولي اعتقاد ما، اين است كه همه­ی زن عورت نيست مگر قُبُل و دُبُر.[7]

[1] – « امّا التثويب في أذان صلاه الصبح و هو قولهم« الصلاة خير من النوم »من الناس

من يراه من الاذان المشروع فيعتبره و من الناس من یراه من فعل عمر فلايعتبره و لا يقول به و أما

مذهبنا فانا نقول به شرعا وان كان من فعل عمر فان الشارع قرره بقوله« من سن سنة حسنة» و لا

شك انها سنة حسنة ينبغي أن تعتبر شرعا و هي بهذا الاعتبار من الاذان المسنون.» الفتوحات

المكية ج1/400

[2] – « ثم قال: اللهم انت الملك و ذلك ان الله لما دعاه الي القيام بين يديه و ذلك انه

لاينبغي أن يدعوالي هذه الصفة الّا الملوك، فخصّ هذا الاسم في التوجيه دون غيره و لهذا شرع

التكتيف في الصلاه في حال الوقوف لانه موطن وقوف العبد بين يدي الملك »  الفتوحات  /1/

419

[3] – « فان كان هو التالي،فلا لنفسه عند فراغ الفاتحة آمين و ان كانت النفس التالية، فلا

بد أن يقول هو آمين…. » الفتوحات ص 448

[4] – « ذكرالترمذي يعلي بن أمیه أن النبيّ صلي الله عليه وسلم طاف بالبيت مضطبعاً و

عليه برد قال أبو عيسي هذا حديث حسن صحيح الاضطباع أن يكون طرف من الرداء علي كتفك

اليسري و ما بقي منه تتأبطه تحت ذراعك اليمني ثم تمرّبه الي صدرك الي كتفك اليسري فتغطيها

بطرفه  فيكون  الكتف الايمن مكشوفا والايسر مستورا هذا اليجمع بين حالتي الستر و التجلي و

الغيب و الشهاده و السرّ والعلن …..  » الفتوحات ج1 ص 750

[5] – «و لما كان الصوم أعني صوم عاشورا مرغباً فيه و كان فرضه قبل فرض رمضان

علي الاختلاف في فرضيته صح مقام الوجوب و كان حكمه حكم الواجب …. ذكر مسلم عن أبي

قتاد أن رسول الله صلي الله عليه واله و سلم قال في صيام يوم عاشورا « احتسب علي الله ان يكفر

السنة التي قبله….». الفتوحات ص 1/634

[6] – « كلها و ان الدباغ يطهرها كلها، لا أحاشي شيئاً من ميتات الحيوان. والذي أذهب

اليه و أقول به، ان الانتفاع جائز بجلود الميتات.» الفتوحات ص 1/380

[7]- « فمن قال انها كلها عورة، ما خلا الوجه و الكفين…و اما مذهبنا فليست العورة في

المرأة ايضاً الا السؤتين. » الفتوحات  ص1 /408

گردآوری :  روح الله عربشاهي