احکام و مسائل پاک‌کننده ها

مطهرات (تطهیر کننده‌ها) در یک تقسیم بندی کلی به آب و غیر آب تقسیم می‌شوند. تفاوت بین این دو در آن است که آب می‌تواند هر شی قابل پاک شدن را پاک کند ولی مطهرات دیگر که آب نیستند فقط اشیاء خاصی را پاک می‌کنند. برای مثال: زمین و آفتاب هر کدام اشیاء خاصی را پاک می‌گنند و توانایی ندارند هر چیزی را پاک کنند.

۱٫ زمین

زمین با سه شرط، کف پا و ته کفش نجس را پاک مى‏کند: اول: آن که زمین پاک باشد. دوّم: آن که خشک باشد. سوم: آن که اگر عین نجس مثل خون و بول، یا متنجس مثل گِلى که نجس شده در کف پا و ته کفش باشد به واسطه راه رفتن یا مالیدن پا به زمین برطرف شود و نیز زمین باید خاک یا سنگ یا آجر فرش و مانند اینها باشد.
اگر کف پا و کفش هنگام راه رفتن نجس نشوند بلکه به وسیله چیز دیگری نجس شوند یا زخمی در کف پا باشد فقط با آب پاک می‌شود.
پا یا کف پا اگر هنگام راه رفتن، نجس شده باشد با راه رفتن روی زمینِ پاک و خشک به مقداری که عین نجاستِ موجود در آن، از کف آنها زائل شود پاک می‌شوند.
اگر نجاست به گونه‌ای است که عین آن قبل از راه رفتن از بین رفته با راه رفتن پاک نمی‌شود؛ مثلا اگر آب نجسی هنگام پیاده روی به کف پا یا کفش برخورد کرده و بدون راه رفتن و در مجاورت هوای آزاد خشک شده باشد با راه رفتن پاک نخواهد شد بلکه باید با آب پاک شود.
حتما لازم نیست نجاست، تر باشد بلکه نجاست خشک هم با راه رفتن پاک می‌شود اما زمین باید خشک باشد و اگر زمین، ‌تر باشد، باید اندازه‌اش به قدری باشد که رطوبت آن به پا یا کفش سرایت نکند.

* طریقه پاک‌کردن کف پا و کف کفش با زمین
برای این منظور باید روی زمین خاکی یا سنگی یا آجرفرش به مقداری راه بروند که عین نجاست از کف پا یا کفش زائل شود ولی بهتر است پانزده قدم یا بیشتر راه روند.
لازم نیست که حتما با راه رفتن معمولی باشد بلکه اگر کف پا یا کفش را هم روی زمین بکشند تا عین نجاست از بین برود یا مقداری بدوند، پاکی حاصل می‌شود.

*حکم راه رفتن در چمنزار، آسفالت و موزاییک
از آنچه گفته شد می‌توان فهمید که راه رفتن روی زمین فرش شده با چوب و نیز در چمنزار موجب پاکی نیست.
نظرات فقها درباره راه رفتن روی آسفالت متفاوت است که بیشتر آنها زمین آسفالت را پاک کننده نمی‌دانند.
موزاییک پاک کننده است.

*محدوده پاک‌کنندگی زمین
بر اساس آنچه گفته شد، فقط کف پا و کف کفش با راه رفتن روی زمین پاک می‌شوند و دیگر اجزای بدن مثل دست و سایر اشیاء با مالیدن روی زمین پاک نمی‌شوند حتی اگر روی کفش یا پا نجس شود با راه رفتن و مالیدن روی زمین پاک نمی‌شوند بلکه باید با آب پاک شوند.
شایان ذکر است که نظرات فقها درباره پاک شدن ته عصا، ته پاى مصنوعى، نعل چهارپایان، چرخ اتومبیل، موتور سیکلت، دوچرخه، درشکه و مانند اینها به وسیله زمین متفاوت است که در نظر امام راحل (ره) محل اشکال است.

۲٫ آفتاب

یکی دیگر از مطهرات، قرار گرفتن برخی از اشیاء زیر نور آفتاب است.

*محدوده پاک کنندگی آفتاب
آفتاب فقط روی زمین، ساختمان (شامل تمام مصالح و در و پنجره‌ها)، پشت بام، درختان و گیاهان را با شرایطی که گفته خواهد شد، پاک می‌کند. بنابراین اتومبیل، دوچرخه، ظرف‌ها و بدن انسان با تابش آفتاب پاک نمی‌شوند.

*شرایط اشیائی که توسط آفتاب پاک می‌شوند
ابتدا باید عین نجاست را از روی زمین یا ساختمان برطرف کنیم؛ زیرا اگر عین نجاست از روی این اشیاء برطرف نکنیم با تابش آفتاب پاک نمی‌شوند، سپس اگر رطوبتی از نجاست باقی نمانده باشد باید تمام جاهای نجس را تر کنیم تا بوسیله آفتاب خشک شود؛ زیرا آفتاب فقط در صورتی اشیاء گفته شده را پاک می‌کند که رطوبتِ موجود در آنها را خشک کند و اگر خود نجاست بعد از برطرف شدن عین آن، دارای رطوبت باشد همان رطوبت باید توسط آفتاب خشک شود.

*شرایط تابش خورشید
تابش خورشید شرایط ویژه ای دارد؛ اولا باید آفتاب مستقیم و بدون حائل و مانع به اشیاء بتابد؛ پس تابش از پشت اَبر و پرده فایده‌ای ندارد، چنانکه خشک شدن توسط حرارت حاصل از آفتاب (بدون تابش نور) هم فایده ندارد.
ثانیا آفتاب باید به تنهایی و بدون کمک باد، رطوبت را خشک کند. البته اگر باد بسیار مختصری بوزد (به صورتی‌که غلبه اساسی خشک کردن با آفتاب باشد) اشکالی ندارد.
ثالثا باید در یک تابش مستمر خشک شده باشد. بدین معنا که سطح و عمق نجس شده را در یک بار تابش مستمر خشک کرده باشد. پس اگر سطح یک آجر نجس را امروز و عمق آنرا روزی دیگر خشک کند فقط سطح آن پاک می‌شود و عمق نجس می‌ماند.
شرط دیگر آن است که بین سطح و عمق نجس شده، چیز دیگری که پاک است مانند هوا فاصله نباشد، که در این صورت تابش آفتاب، سطح را پاک می‌کند ولی نسبت به عمق فایده ای ندارد.

*تابش آفتاب از پشت شیشه
تابش از پشت شیشه‌های صاف (غیر مشجّر و غیر طرح دار) پاک کننده است. ولی اگر آفتاب را به وسیله آینه یا چیز دیگر منعکس کنند، چیزی را پاک نمی‌کند.

۳٫ استحاله (عوض شدن ذات شی نجس)

اگر عین نجاست در اثر مجاورت با خاک یا نمک یا هر ماده دیگری، به کلی تغییر ماهیت دهد، دیگر نجس نخواهد بود. مثلا اگر سگ بمیرد و پس از مدتی به خاک تبدیل شود، آن خاک، نجس نخواهد بود. همین طور اگر عین نجاست آتش بگیرد، دود حاصل از آن پاک است، شراب هم با سرکه شدن پاک و حلال می‌شود. اما اگر ذات و ماهیت شیء باقی باشد، همچنان نجس خواهد بود. برای مثال اگر گندمِ نجس، آرد شود یا با آرد نجس، نان بپزند، پاک نخواهد شد.

* خاکستر اشیاء نجس
در مورد خاکستر حاصل از آتش گرفتن اشیاء نجس، بین فقها تفاوت فتوا وجود دارد که فتوای مبارک امام راحل، پاک بودن آن خاکستر است.

۴٫ کم شدن دو سوم از آب انگور

آب انگور به محض آنکه جوش بیاید نجس می‌شود و زمانی پاک می‌شود که دو قسمت از سه قسمت آن بخار شود.

۵٫ انتقال

اگر حیوانی که خون جهنده ندارد (و خون بدن او پاک است) مثل تمامی حشرات، خون بدن انسان را بمکد و آن خون بعد از مدتی جزو بدن آن حیوان محسوب شود، پاک می‌شود. بنابراین اگر پشه‌ای خون بدن انسان را بمکد و بعد از گذشت مدتی آن خون جزو بدن پشه محسوب شود، سپس پشه کشته شود، خون موجود در بدنش پاک است. اما اگر مدت زمان مکیدن خون و کشته شدن پشه به قدری کم باشد که خون مکیده شده هنوز خون انسان محسوب شود، پاک نیست.

*خون بدن زالو
چنانکه می‌دانیم در طب سنتی از زالو برای مکیدن مقداری از خون بدن انسان استفاده می‌کنند و فواید بسیاری دارد؛ این خون مکیده شده چون خون انسان محسوب می‌شود نجس است.

*آبیاری گیاهان با آب یا مایعات نجس
اگر گیاه یا درختی را با آب نجس آبیاری کنند یا مثلا مشروبات الکلی به پای آن ریخته شود، میوه و محصول آن درختان و گیاهان پاک است.

۶٫ اسلام آوردن

اگر کافری مسلمان شود، تمام بدن و رطوبتهای آن مثل آب دهان و عرقش پاک می‌شود.
مسلمان شدن با گفتن شهادتین یعنی اقرار به وحدانیت خداوند و نبوت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) محقق می‌شود.

*تکالیف تازه مسلمان
وقتی کسی مسلمان شد، تکالیف گذشته از عهده او برداشته می‌شود؛ مثلا لازم نیست برای جنب شدن هنگامی که کافر بود غسل کند یا نمازهای آن زمان را قضا کند.

۷٫ تبعیت

تبعیت یعنی آنکه چیز نجسی با پاک شدن چیز دیگر پاک شود.
بهترین مثال برای این مورد وسایل نجس شده هنگام غسل میت است. اگر میت را با آب قلیل غسل دهند، تمام آبهای استفاده شده و همچنین دست و محل غسل و وسایل مورد استفاده در غسل نجس است اما وقتی غسل سوم تمام شد (که با تمام شدن آن، بدن میتِ مسلمان پاک می شود) آن زمین و اشیاء نجس و دست شخص غسل دهنده خودبخود پاک می‌شود و نیازی به آب کشیدن ندارد.
همچنین اگر مثلا یک انگشت انسان نجس باشد و آب قلیل را روی تمام انگشتان بریزد همه آنها نجس می‌شوند ولی اگر آبی که برای بار دوم (در غیر بول) و برای بار دوم و سوم (در بول) روی شیء نجس می‌ریزند به تمام انگشتان دیگر هم برسد، همه انگشتان پاک می‌شوند.

۸٫ برطرف شدن عین نجاست

*بدن حیوانات
اگر بدن حیوانات و پرندگان به هر نجاستی آلوده شود مانند دیگر اشیا، نجس می‌شود ولی همینکه آن نجاست (به هر طریق و وسیله ای) از بدن آن حیوان زائل شد پاک می‌شود و نیازی به آب کشیدن ندارد.
مثلا اگر پوزه حیوانی مثل گربه یا منقار پرنده ای به خون آلوده شده و بعد از چند ساعت اثری از آن خون در پوزه یا منقار او نبینیم، منقار و پوزه آن حیوان پاک شده است.

*داخل بدن انسان
نجاست داخل بدن انسان هم با زائل شدن عین نجاست پاک می‌شود و نیازی به آب کشیدن ندارد. مثلا داخل دهان، بینی و گوش، اگر نجس شوند با زائل شدن عین نجاست پاک می‌شوند.
برای این منظور می‌توان آب دهان را که آلوده به خون است از دهان بیرون ریخت و به محض اینکه رنگ آب دهان سفید شد، دهان هم پاک می‌شود و آب کشیدن لازم نیست. (داخل دهان محوطه ای است که هنگام بسته شدن عادی دهان دیده نمی شود پس اگر آب دهان خون آلود به اطراف دهان و لبها که در ظاهر صورت دیده می شود، برسد باید آن قسمتها را آب کشید)

*دندان مصنوعی و دندان پر شده
در نظر اکثر مراجع اگر شی خارجی مثل دندان مصنوعی یا دندان پر شده در دهان باشد و نجاست به آنها برسد، باید به وسیله آب شسته شود و با از بین رفتن نجاست پاک نمی‌شود.

*حکم وسایل پزشکی که وارد بدن می‌شوند
وسایل پزشکی مانند آمپول، دستگاه آندوسکوپی، مسواک و مانند آن که برای معاینه یا درمان یا نظافت وارد بدن انسان می‌شوند و در داخل با خون یا نجاست دیگری ملاقات می‌کنند، اگر بعد از بیرون آمدن اثری از نجاست در آنها نباشد پاک هستند و نیازی به آب کشیدن ندارند.
پس اگر مسواک در داخل دهان با خون لثه‌ها برخورد داشته ولی بعد از خارج کردن اثری از خون روی آن نباشد پاک است. (در صورتی که دندان مصنوعی یا پر کرده در دهان نداشته باشند). همچنین آمپولی که وارد بدن شده و با خون مویرگها برخورد کرده، ولی بعد از بیرون آورده شدن اثری از خون در آن دیده نمی‌شود، پاک است.

*خون باقی مانده در قربانی
اگر حیوانی را به دستور شرعی سر ببرند و خون به مقدار عادی از بدن آن خارج شود، خون باقیمانده داخل بدن حیوان پاک است؛ البته خوردن آن خون حرام است.
برای آنکه خون به مقدار عادی خارج شود نباید سر حیوان هنگام بریده شدن در جایی بالاتر از بدن باشد، چون در این حالت خون نجس به داخل بدن بر می‌گردد.

*خون مردگی های موجود در گوشت
گاهی خون مردگی‌های بسیار کوچک در گوشت حیوانات مشاهده می‌شود که با پختن از بین می‌رود. این خون مردگی‌ها پاک هستند و خوردن آنها (اگر بسیار کوچک باشند و در غذا مستهلک شده و از بین برود) اشکالی ندارد.

*لخته خون
لخته‌های خون داخل گوشت هر چند پاک هستند ولی خوردن آنها حرام است.

نویسنده: حجت‌الاسلام مرتضی کیوانی