چگونگی قبض روح ستمکاران

قرآن کریم تلخی جان کندن و کیفیت قبض روح ستمکاران را اینگونه بیان می فرماید:«ای پیامبر اگر ببینی ستمکاران را هنگامی که در شدائد مرگ و تلخی جان کندن قرار می گیرند در این هنگام فرشتگان قبض روح دستهای خود را گشوده و به آنها می گویند جان خود را خارج سازید که شما امروز گرفتار عذاب و مجازات خوار کننده ای هستید که نتیجه آنچه علیه خداوند بدون حق می گفتید و اینکه در مقابل آیات الهی استکبار می ورزیدید می باشد.»1

در آیه دیگری حال گناهکاران را که نقطه مقابل حال نیکان است این گونه معرفی می نماید:«آنان که ملائک قبض روح جانشان را می گیرند در حالی که به خود ستم کرده اند پس در این هنگام اظهار می کنند که تسبیم شده اند و به دروغ می گویند کار بدی انجام نمی دادیم؛ آری خداوند حتماً به آنچه انجام می دادید آگاه است.»2

از این دست و پا زدنها و عذرتراشیهای بیهوده میزان سختی و فشار وارد بر آنها آشکار می شود.

در آیه دیگری با صراحت بیشتری سخن از ضرب و شتم کافرین توسط فرشتگان می رود و می فرماید: «ای پیامبر اگر ببینی حال کافران را هنگامی که فرشتگان جان آنها را می گیرند در این حال به صورت ها و پشتهای آنان می زنند و می گویند عذاب آتش را بچشید. این عذاب به خاطر اعمالی است که به دست خود از پیش فرستاده اید و خداوند به بندگان خود هیچ ظلمی روا نمی دارد.»3

از این آیه چند نکته فهمیده می شود:
1. شدت و تلخی قبض روح کفار
2. فرشتگان سرسختی بر اینان گمارده شده اند که با سختی و خشونت با آنها برخورد می کند.
3. فرشتگان مذکور -چنان که از روایات برمی آیند- دو دسته هستند: فرشتگان آخرت که به صورت کفار می زنند چون عمل شایسته ای برای آنها نمی بینند و گویی از آنها می پرسند با کدام می خواهید به این عالم پا گذارید؟
فرشتگان دنیا که پشت کفار می زنند و از آنها می خواهند که زودتر دنیا را از لوث وجود خود پاک سازند
4. شروع عذاب از هنگام مرگ. که البته این عذاب عقوبت برزخی است.

در روایات نیز گوشه هایی از این عذاب قبض روح تصویر شده است. از جمله:
امام صداق علیه السلام فرمود: امیرالمومنین علیه السلام دچار چشم درد شدیدی شد. پیامبر(ص) به عیادت او رفتند. آنگاه پیامبر(ص) فرمود: ای علی! ملک الموت هنگامی که برای قبض روح کافر فرود آید درحالی فرود می آید که همراه خود سیخی آتشین دارد پس به وسیله آن سیخ آتشین آنچنان جان او را می گیرد که جهنم فریاد و صیحه می زند. آنقدر قبض روح او سخت است که جهنم صیحه می کشد. در این هنگام علی علیه السلام صاف نشست و عرض کرد: یا رسول الله سخنت را دوباره برایم بازگو بفرما زیرا آنچخ فرمودی باعث شد درد خود را فراموش کنم. سپس گفت: آیا این عذاب سخت به کسی از امت تو نیز می رسد؟

پیامبر فرمود: بله، حاکم ستمگر، و خورنده مال یتیم به ستم، و گواه دروغین.4

یکی از تلخ ترین عذابها برای کافر و معاند هنگام مرگ حسرت و ندامتی است که دامنگیر او می شود. در اینجا ترجمه حدیث را که بیانگر این مطلب است نقل می کنیم:
در بحار از امام صادق(ع) نقل شده است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: هنگام قبض روح افراد معاند، فرشته مرگ در زشت ترین و ترسناکترین چهره ها بر آنان ظاهر می شود و شیطانهای سرکشی که اینان را وسوسه می کردند آنها را احاطه می کنند. ملک الموت به او می گوید ای نفس پلید که به خدا کافر شدی و نبوت پیامبر و امام علی و جانشینان او را انکار کرده ای، لعنت و غضب الهی بر تو باد! آنگاه می گوید: اینک به بالای سرت بنگر!

در این هنگام حضرت رسول اکرم(ص) و امیرالمومنین(ع) و سایر ائمه علیهم السلام را بر تختهایی در مقابل عرش الهی می بیند. بهشتهای الهی را می نگرد که درهای آنها گشوده است و کاخها و درجات و منزلتهایی را که در فکر و آرزوی احدی نگنجد مشاهده می کند. آنگاه ملک الموت می گوید اگر تو با اولیای خدا دوست بودی اکنون روحت به سوی آنها عروج می کرد و جایگاهت در آن بهشت بود و در آنجا منزل تو  و اولیا و همسایگان و نزدیکان تو بود. سپس ملک الموت حجاب دوزخ را کنار می زند و او در آن انواع بلاها و عذابها و بدبختی را مشاهده می کند و به او گفته می شود اینجا منزل و جایگاه تو است. آنگاه شیطان هایی که او را اغوا و گمراه می کردند و او از انها اطاعت می کرد در حالی که به زنجیرها و غل ها کشیده شده اند برای او مجسم می شوند و اینگونه در نهایت حسرت و  ندامت و سختی جان می دهد.5

پی نوشت:
1. انعام:93
2. نحل:28
3. انفال: 50 و 51
4. کافی ج 3 ص 253 باب النوادر من الجنائز حدیث 10
5. بحار ج6 ص 19 به نقل از جهان بینی 3 تربیت معلم

منبع:
کتاب پاسخ به پرسشها و شبهات: مجموعه پرسشها و پاسخها از محضر استاد رضا محمدی در رادیو معارف، تهیه کننده: پژوهشکده تحقیقات اسلامی، قم: زمزمه هدایت، 1385