سال 40 هجري قمري: آغاز خلافت امام حسن مجتبي علیه السلام

پس از شهادت اميرمؤمنان علي بن ابي طالب علیه السلام و دفن بدن مطهر وي در شب بيست و يكم ماه رمضان سال چهلم قمري، در روز آن، مردم كوفه و شيعيان داغدار و ماتم زده اين شهر در بيرون خانه آن حضرت و در مسجد اعظم كوفه به عزاداري و سوگواري پرداخته و بي صبرانه منتظر ورود فرزندان گرامي آن حضرت به مسجد كوفه و تعيين خليفه مسلمانان بودند.

ساعاتي از روز نگذشته بود كه فرزندان امام علی علیه السلام، از جمله امام حسن مجتبي علیه السلام، امام حسين علیه السلام، محمد حنفيه و اصحاب و ياران خاص اميرمؤمنان علیه السلام از خانه اش بيرون آمده و به سوي مسجد حركت كردند و مردم با ديدن آن ها، با ذكر صلوات و تكبير به استقبالشان شتافتند.

پس از ورودشان به مسجد، امام حسن مجتبي علیه السلام به عنوان وصي و جانشين پدرش حضرت علي علیه السلام بر فراز منبر رفت و خطبه غرّايي ايراد كرد. آن حضرت در فرازي از خطبه اش فرمود: در شب گذشته مردي رخت از جهان بست كه هيچ يك از پيشينيان در انجام وظيفه، بر او پيش دستي نگرفتند و آيندگان هم نتوانند پا به پاي او به كارهاي خويش بپردازند.

او در ركاب پيامبر خدا صلی الله علیه و آله پيكار مي كرد و در پاسداري از او، از خودگذشتگي نشان مي داد و رسول خدا صلی الله علیه و آله وي را پرچم دار خود قرار مي داد و جبرئيل از طرف راست و ميكائيل از جانب چپ از او نگهباني مي كردند و او از ميدان نبرد بازنمي گشت تا خداي متعال به كمك او لشكر اسلام را پيروز مي ساخت.

علي علیه السلام در شبي از دنيا رفت كه در آن شب عيسي علیه السلام به آسمان صعود كرد و يوشع بن نون، وصي موسي علیه السلام درگذشت. وي در حالي جهان را وداع گفت كه براي خويش سيم و زري باقي نگذاشت و تنها هفتصد درهم از عطايايش مانده است كه مي خواست خدمت گذاري براي كسان خود فراهم كند.

در اين هنگام، گريه گلوگير امام حسن علیه السلام شد و شروع كرد به گريستن و مردم نيز با او هم آوا شده و مسجد اعظم كوفه، يك پارچه گريه و ناله شد.

آن حضرت سپس خطبه اش را ادامه داد و درباره خودش نيز مطالبي فرمود و در پايان با اين جملات، سخنراني اش را به پايان رسانيد: أنا من اهل بيت فرض الله مودّتهم في كتابه، فقال تعالي: “قُلْ لا أسئَلُكُمْ عَلَيْهِ أجْراً اِلاّ الْمَوَدَّهَ فِي الْقُرْبي و مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَهً نَزِدْ لَهُ فيها حُسْناً”،(1) فالحسنه مودّتنا اهل البيت علیه السلام.

آن گاه عبدالله بن عباس برخاست و در كنار آن حضرت ايستاد و گفت: معاشر الناس! هذا ابن نبيّكم و وصيّ امامكم فبايعوه؛ اي مردم! اين بزرگ مرد، فرزند پيامبرتان و جانشين امامتان است. پس با او بيعت كنيد.

مردم كه از اين سخن به وجد آمده بودند، گفتند: ما أحبّه الينا و أوجب حقّه علينا؛ چقدر او براي ما دوست داشتني تر و حقش بر ما واجب تر است. سپس با كمال رغبت و اشتياق با آن حضرت بيعت كردند و او را به عنوان خليفه و جانشين پدرش امام علی علیه السلام پذيرفته و پيروي اش را برعهده گرفتند.(2)

گفتني است، امام حسن مجتبي علیه السلام پنجمين خليفه مسلمانان بود، كه پس از رحلت پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله به اين مقام نايل شد.

از ميان پنج خليفه نخستين ابوبكر، عمر، عثمان، امام علي علیه السلام و امام حسن علیه السلام تنها دو خليفه آخر، يعني امام علي علیه السلام و امام حسن مجتبي علیه السلام به صورت آزاد و مستقيم از ميان مردم انتخاب شدند ولي سه خليفه ديگر، نه با رأي آزاد و دموكراتيك مردم، بلكه هر كدام به نحوي از مردم بيعت گرفته و بر اوضاع مسلط شدند.

به هر روي، بنا به گفته شيخ مفيد بيعت با امام حسن مجتبي علیه السلام، در روز جمعه، بيست و يكم ماه رمضان، سال 40 هجري قمري واقع گرديد و از آن پس، آن حضرت عاملان و استانداران خود را معرفي و حكومت را به طور رسمي بر عهده گرفت.(3)

ولي برخي از علماي اهل سنت، بيعت با آن حضرت را، روز بيست و سوم ماه رمضان دانسته اند.(4)

پی نوشت

1- سوره شورى (42)، آيه 23.
2- الارشاد (شيخ مفيد)، ص 347؛ منتهي الآمال (شيخ عباس قمي)، ج1، ص 224؛ زندگاني چهارده معصوم علیه السلام (ترجمه اعلام الوري)، ص 300.
3- الارشاد، ص 349.
4- التنبيه و الاشراف (مسعودي)، ص 260.