شب قدر ائمه (ع) چگونه بود؟

شب قدر خداوند بسیاری از انسانها را می بخشد. آنقدر که همه را شرمنده می کند.  در روایات تعبیرات زیبایی از شب قدر آمده است، مانند «شب بخشیده شدن گناهان» و البته این هم در روایات آمده است که هر کس در آن شب بخشیده نشود، مورد نفرین خدا واقع می شود.(1) و یا «بی نصیب شده است.» (2)

در این مقاله، نگاهی مختصر به سیره ی ائمه در این شبها می اندازیم. امید است که با پیروی از روش آنان، از آمرزیده شدگان باشیم و نه مغضوبین ان شاء الله.

الف. عبادت و شب زنده داری
از اعمالی که در طول سال، مخصوصا شبهای مبارک رمضان و علی الخصوص در شب قدر بدان سفارش اکید شده است، اِحْیا و شب زنده داری است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی که شب قدر را زنده بدارد، عذاب تا سال آینده از او روی می گرداند.» (3)

پیامبر اکرم (ص) نه تنها در شب قدر بیدار بود، بلکه دهه سوم ماه مبارک رمضان کاملاً بستر خواب را جمع می کرد و به عبادت می پرداخت. حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) در این باره فرموده است: «رسول خدا (ص) [این چنین] بود که رخت خواب خویش را جمع می کرد و کمربند [همّت برای عبادت] را در دهه آخر از ماه رمضان محکم می بست و همیشه این گونه بود که اهل و عیالش را در شب بیست و سوم بیدار نگه می داشت و بر روی خواب رفتگان در آن شب آب می پاشید [تا از درک شب قدر، و درک شب زنده داری محروم نشوند].»

امام باقر (ع) نیز در شب بیست و یکم و بیست و سوم تا نیمه شب دعا می خواند و آن گاه به نماز می پرداخت.» (4)

امام حسن عسکری (ع) نیز چون پدران خود، اهل مناجاتهای طولانی و شب زنده داری در طول سال و مخصوصا در شب قدر بود. (5) و به شیعیان خود نیز این اعمال را اکیدا سفارش می کرد. از جمله، می فرمودند: «پس بیداری در شب بیست و سوم را از دست نده!» (6)

 ب. حضور در مسجد
از مسائلی که معصومان (ع) نسبت به آن حساسیت ویژه نشان داده اند، حضور در مسجد، در شب قدر است. حضرت علی (ع) درباره ی رسول کدا (ص) می فرمایند: «پس [پیامبر اکرم (ص)] همیشه در دهه آخر ماه رمضان در حال اعتکاف بود تا آن وقت که خداوند او را گرفت.» (7)

یحیی بن رزین نقل نموده که امام صادق (ع) بیماری شدیدی داشت، دستور داد او را به مسجد پیامبر (ص) [با همان حال] ببرند. پس حضرت تا صبح شب بیست و سوم ماه رمضان در آنجا باقی ماند.» (8)

ج. مراسم قرآن سرگرفتن
یکی دیگر از اعمال شب قدر که در سیره معصومان دیده می شود و در جامعه تشیّع به خوبی جای خود را یافته است، مراسم قرآن سرگرفتن است. امام صادق (ع) در این باره فرمودند: «برای سه شب قرآن کریم را مقابل خود قرار دهید و آن را بگشایید و بخوانید: «اَللّهُمَّ اِنّی أَسْئَلُکَ… .» (9)

د. برپایی نماز جماعت
از عباداتی که در اسلام بر آن سفارش شده، مخصوصا در ماه مبارک رمضان، برپایی نماز جماعت است. انس بن مالک از پیامبر گرامی اسلام (ص) نقل کرده که فرمودند: «کسی که از اوّل تا آخر ماه رمضان در نماز جماعت حاضر شود، بهره ای از شب قدر گرفته است.» (10)

پیامبر اکرم (ص) و یاران او و دیگر معصومان (ع) در سخت ترین شرائط نماز جماعت شب قدر را ترک نمی کردند. حضرت علی (ع) می فرماید: «شب بیست و سوم در عین حالی که باران شدیدی آمده بود و مسجد مدینه را گل و آب فرا گرفته بود، رسول خدا (ص) ما را به نماز وامی داشت.» آن گاه فرمود: « پس رسول خدا (ص) با ما نماز[جماعت] خواند، در حالی که نوک بینی حضرت در گل [فرو رفته[ بود.» (11)

ه . افطاری دادن و اطعام نمودن
از اعمالی که در ماه مبارک رمضان مورد تأکید قرار گرفته، افطاری دادن به دیگران است. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: «مردم بیدار باشید! کسی که از شما به روزه دار مؤمن در این ماه افطاری دهد، پاداش آزاد نمودن یک برده و بخشش گناهان گذشته را همراه دارد. عرض شد: ای رسول خدا! ما توان افطاری دادن نداریم. حضرت فرمود: بترسید از آتش! ولو با دادن نصف دانه خرما و از آتش بپرهیزید! گر چه با دادن شربت آب باشد.» (12)

امام صادق (ع) فرمودند: «جدّم امام زین العابدین (ع) روزی که روزه می گرفت، دستور می داد گوسفندی ذبح کنند و آن را تکه تکه نموده، بپزند. هنگام افطار که نزدیک می شد، حضرت به دیگها سر می زد تا بوی آنها را استشمام کند، در حالی که روزه دار بود. سپس دستور می داد ظرفها را پر کنند و یکی یکی به در خانه افراد [فقیر] ببرند تا آنجا که غذا تمام می شد. آن گاه خود با نان و خرما افطار می نمود.» (13)

آخرین شب قدر علی (ع)
حضرت علی (ع) در رمضان آخر عمر خویش حال عجیبی داشت. ابن حجر می گوید: «هنگامی که رمضان [آخر عمر حضرت] فرا رسید، هر شب در منزل یکی از بستگان افطار می کرد؛ شبی در منزل حسن (ع)، شبی در منزل حسین (ع) و شبی نزد عبد اللّه بن جعفر [شوهر دخترش زینب] و بیش از سه لقمه غذا نمی خورد، و می فرمود: دوست دارم خدا را [با شکم] گرسنه ملاقات کنم.» (14)

در شب نوزدهم ماه رمضان، حضرت سوره یس می خواندند و مرتب به آسمان نگاه می کردند و می فرمودند: «امشب، همان شبی است که به من وعده دیدار داده شده است.» (15)

ایشان پس از خواندن اذان به مسجد بازگشتند و مشغول نماز شدند و سر از سجده برداشتند که شمشیر زهراگین فرقشان را شکافت. در این حال، فرمودند: «به نام خدا و به یاری خدا و بر دین رسول خدا. قسم به پروردگار کعبه که رستگار شدم… این [شهادت[ چیزی بود که خدا و رسولش به ما وعده داده بودند.» (16)

پی نوشت:
1. ر. ک: بحار الانوار، ج 94، ص 80.
2. کنز العمّال، علی متقی هندی، مؤسسة الرسالة، ج 8، ص 534.
3. بحار الانوار، ج 95، ص 145.
4. همان، ج 95، ص 10.
 5. مفاتیح الجنان، اعمال شب 21، ص 425.
6. ر. ک: مصباح المتهجد، ص 227؛ نهج الدعوات، ص 277.
7. بحار الانوار، ج 94، ص 7.
8. همان، ص 4، ذیل روایت 4.
9. همان، ح 5 و ر. ک: مفاتیح الجنان، ص 224.
19. کنز العُمّال، ج 8، ص 545، ح 24090.
11. بحار الانوار، ج 95، ص 10.
12. عیون اخبار الرضا (ع) ، ج 1، ص 230.
13. من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 134.
14. انوار البهیّة، شیخ عباس قمی، ص 31؛ صواعق ابن حجر، ص 80.
15. همان، ص 80؛ ر.ک: زندگی امیرالمؤمنین، رسولی محلّاتی، ج 2، ص 247.
16. نهج البلاغة، صبحی صالح، ص 379؛ زندگانی امیرالمؤمنین، ج 2، ص 321؛ انسان کامل، مرتضی مطهری، ص 49.

منبع: تربتی، حسین، مجله ی مبلغان، شماره ی 59، ص 32، «همراه با معصومان علیهم السلام در شب قدر» با تلخیص؛ به نقل از سایت دانشنامه ی پایگاه حوزه، به آدرس http://hawzah.net/fa/MagArt.html?MagazineArticleID=29530&ParentID=70251