مراجع در تابستان به كجا می‌روند؟
برخی طلبه‌ها در‌ایام تابستان مانند اغلب دانشجویان و دانش آموزان به مسافرت و گردش می‌روند و به قولی‌این‌ایام را با فراغت سپری می‌كنند. آنها كه درس‌خوان و با انگیزه باشند البته كنار همین استراحت سالانه به درس‌ها هم می‌پردازند تا راكد نشوند و معلومات از ذهنشان نرود ….
انتهای خرداد آغاز فصل شیرینی برای همه كسانی است كه به نوعی محصلند. ایام دانشگاه و مدرسه و حوزه تمام می‌شود و فصلی شروع می‌شود كه مردم آن را «تعطیلات تابستان» و مسئولان «اوقات فراغت» می‌خوانند. اما حوزویان در‌این فصل چه می‌كنند؟ سبك زندگی آنها در گرمای 40 درجه‌ای قم با فصول دیگر سال متفاوت است؟
تعطیلات طلبگی
تعطیلات حوزه سابقه‌ی چندانی در حوزه ندارد. هنوز هم استادان كهنسال حوزه به یاد می‌آورند كه ایام تعطیلی حوزه در سال‌های دور، تنها محدود به روز عاشورا و یكی دو روز سوگواری دیگر می‌شده و باقی روزها طلبه می‌توانست از استادان خود كسب علم كند. شاید یادآوری همین خاطرات است كه اكنون عده‌ای را مجاب می‌كند از كاهش تعطیلات حوزه به دو هفته سخن بگویند، مطلبی كه البته حمایت مراجع تقلید را هم در پشت خود دارد، اما در دمای 40 درجه قم – كم باران‌ترین استان ایران – برای حوزه چه اتفاقی می‌افتد؟
طلبه‌ها چه می‌كنند؟
برخی طلبه‌ها در ایام تابستان مانند اغلب دانشجویان و دانش آموزان به مسافرت و گردش می‌روند و به قولی‌ایام فراغت را با فراغت سپری می‌كنند. آنها كه درس خوان و با انگیزه باشند البته كنار همین استراحت سالانه به درس‌ها هم می‌پردازند تا راكد نشوند و معلومات از ذهنشان نرود. اكثر طلبه‌های شهرستانی كه هم در قم و هم در حوزه‌های دیگر شهرستانها كم نیستند ترجیح می‌دهند به شهر خودشان و نزد خانواده‌شان بروند. البته درس خوان‌ها كنار پدر و مادر و اقوام هم درسشان را می‌خوانند. برخی هم ترجیح می‌دهند در این‌ایام، فراغت دیگران به ویژه جوانان و نوجوانان را پر كنند. این چنین است كه به خصوص با تلاقی تابستان‌های‌این سال‌ها با ماه رمضان، در نقاط مختلف كشور و بعضا خارج از كشور به تبلیغ می‌روند. مثلا در طرح هجرت تابستانی به منظور بهینه‌سازی اوقات فراغت دانش آموزان و جوانان حدود پنج هزار نفر از مبلغان و مبشران جوان به مناطق مختلف اعزام می‌شوند. در این میان البته عده‌ای هم هستند كه ترجیح می‌دهند ایام تابستان را نیز درس بخوانند و بدین دلیل است كه به حوزه‌های علمیه شهر‌هایی می‌روند كه هوای آنجا خنك‌تر است تا بتوانند فارغ از گرمای شدید هوا لمعه و مكاسب و شرایع بخوانند.
كجا می‌روند ؟
طلبه‌ها معمولا به چهار حوزه مشهد، بناب، اصفهان و دماوند می‌روند. البته برخی حوزه‌های علمیه اقداماتی برای ساخت حوزه‌های تابستانی در مناطق خوش آب و هوا مثل كلاردشت و ایجاد مناطق اقامتی و تفریحی مثل موسسه فرهنگی فردوس وسف در قم كرده‌اند. این موسسه متولی دهكده‌ای به نام دهكده محققان است كه در آن امكانات تفریحی و اقامتی برای محققان حوزه مهیا شده است. این دهكده سال 76 از بنیاد مستضعفان به دفتر تبلیغات اسلامی‌تحویل شد و اكنون موسسه فرهنگی فردوس وسف سالانه به بیش از 16 هزار نفر از طلاب و فضلا خدمات ارایه می‌دهد تا مكان مناسبی برای فعالیت‌های فضلا و محققان در ایام گرم سال باشد.
مراجع كجا می‌روند؟
مراجع تقلید عموما در تابستان از قم خارج می‌شوند و به مسافرت می‌روند. سالهاست كه آیت‌الله جوادی آملی دماوند را برای سفر تابستانی خود انتخاب می‌كند. آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله مكارم شیرازی، آیت‌الله سبحانی و آیت‌الله صانعی بخشی از ایام تابستان را در مشهد می‌گذارنند. لابد همه ما تصاویر اقامه نماز آیت‌الله مكارم را در صحن جامع رضوی در‌ایام تابستان دیده‌ایم. مرحوم آیت‌الله بهجت هم تابستان‌ها به مشهد می‌رفت. برخی هم البته به روستاهای مجاور قم می‌روند و رنج سفر طولانی را به خود تحمیل نمی‌كنند. آیت‌الله اردبیلی و آیت‌الله گرامی هم به خاوه می‌روند و آیت‌الله شبیری زنجانی به روستای دستگرد. در این سفر‌ها علاوه بر استراحت، به وضع دفاتر هم رسیدگی می‌شود و البته درس و مباحثه و گعده هم جای خود را دارد. برخی از مراجع هم هستند كه حاضر نیستند شهر خود را ترك كنند. آیت‌الله مرعشی نجفی در ایام تابستان قم را ترك نمی‌كرد و مرحوم امام خمینی(ره) نیز حاضر نبود در ایام تبعید به نجف، برای اقامت تابستانی به كوفه كه كمی‌خنك‌تر از نجف بود بروند.
چه می‌پوشند؟
لباس مخصوص روحانیون یعنی همان عبا و قبا و عمامه تابستانه و زمستانه دارد. اگرچه این تفكیك چندان محسوس نیست و بسیاری از روحانیون در همه‌ی فصول لااقل از یك نوع قبا یا لباده استفاده می‌كنند. رنگ لباس زیر قبا عموما سفید است كه در تابستان خنك‌تر و راحت‌تر است. در مناطق گرم – مثل نجف اشرف، كربلا و … – روحانیون در تابستان از یك پیراهن گشاد و بلند كه تا روی مچ پا را می‌پوشاند، استفاده می‌كنند كه بسیار خنك است و روی آن لباده نمی‌پوشند. این نوع پیراهن تابستانی در ایران نیز توسط برخی از روحانیون پوشیده می‌شود.
قبا در تابستان از پارچه‌های نازك و در زمستان از پارچه‌های ضخیم تهیه می‌شود و پس از آن نوبت به عبا می‌رسد كه روی قبا پوشیده شده و در واقع روی دوش افكنده می‌شود. عبا انواع مختلف دارد. عبای تابستانی كه تولید آن بیشتر در بهبهان، كوهپایه اصفهان و بوشهر رواج دارد با، تار و پود نخ پنبه‌ای كه به رنگ مشكی یا قهوه‌ای در آمده است، بافته می‌شود و عبای زمستانی كه محمدیه نایین مهمترین مركز بافت آن است، با بهره‌گیری از كرك شتر به عنوان تار و پود تولید می‌شود.
چه دغدغه‌هایی وجود دارد؟
همان طور كه سالهاست صحبت از دغدغه ایام فراغت نوجوانان و فرصت‌های سوخته آن میان مردم و رسانه‌ها و مسئولان می‌شود مسئولان حوزوی نیز راجع به طلاب همین دغدغه را دارند. اینگونه است كه آیت‌الله شبستری، امام جمعه تبریز غفلت طلاب از فرصت تعطیلات تابستان را جبران‌ناپذیر می‌داند و می‌گوید: شایسته طلبه‌ای كه خود را سرباز امام زمان(عج) می‌داند، نیست كه سه ماه فصل تابستان را به بطالت بگذارند و از درس و بحث غفلت كند.
معاون آموزشی حوزه علمیه آذربایجان غربی پا را از این هم فراتر می‌گذارد و علاوه بر افت علمی‌و مهارتی طلاب، تعطیلی كامل برنامه‌های حوزه‌های علمیه در تابستان را عامل و تأثیر منفی لحاظ معنوی و رفتار ظاهری آنها می‌داند.
*در تهیه این گزارش از مطالب وبلاگ «تورجان» استفاده شده است.
